Trong thời hạn 10 năm Chủ tịch Hồ Chí Minh sinh sống, thao tác làm việc và tham gia hoạt động và sinh hoạt yêu nước tại Huế, Người đã được hun đúc thêm ý chí và quyết tâm ra đi tìm đường cứu nước, giải phóng dân tộc.
Trên mảnh đất nền xứ Huế, những nơi Chủ tịch Hồ Chí Minh từng sống, học tập và thao tác làm việc giờ đang trở thành di tích văn hóa truyền thống vật thể mang lợi ích lịch sử dân tộc, văn hóa truyền thống thâm thúy và nằm tại trọng điểm trong mạng lưới hệ thống di tích văn hóa truyền thống của Người trên toàn quốc.
ông Lê Văn Hà, Trưởng Phòng Tuyên truyền phía dẫn thuộc Bảo tàng Hồ Chí Minh tại Thừa Thiên – Huế cho thấy thêm: “Tại Huế, lúc này có tầm khoảng 20 di tích về Chủ tịch Hồ Chí Minh, tương quan trực tiếp đến mái ấm gia đình Người. Trong đó, xuất hiện 4 di tích được Nhà nước công nhận là di tích lịch sử dân tộc – văn hóa truyền thống cấp Quốc gia như: Nhà lưu niệm 112 đường Mai Thúc Loan, TP Huế, nhà lưu niệm làng Dương Nỗ, đình làng Dương Nỗ, huyện Phú Vang (Thừa Thiên – Huế) và trường Quốc học Huế”.
Di tích số 112 đường Mai Thúc Loan, phường Thuận Thành, TP Huế là ngôi nhà thứ nhất mà Chủ tịch Hồ Chí Minh cùng mái ấm gia đình sinh sống khi vào Huế lần thứ nhất (1895 – 1901). Theo luồng thông tin có sẵn, ngôi nhà này trước đó vốn là trại lính của Nha Hộ thành triều Nguyễn, sau sự kiện thất thủ Kinh đô (năm 1885) thì bị bỏ phế. Khi mái ấm gia đình Bác đến thuê, ngôi nhà thuộc quyền sở hữu của mái ấm gia đình bà cụ Ba, tên thật là Trương Thị Lệ Diệu, quê ở xã Mỹ Khê, huyện Bình Sơn (Quảng Ngãi).
Thoạt nhìn, ngôi nhà xuất hiện cấu trúc theo phong cách nhà rường Huế, ba gian, mái lợp ngói liệt, tường bao vòng quanh bằng gạch vồ, mạng lưới hệ thống cửa phía trước được ghép theo phong cách bản khóa “thượng song hạ đố” (trên music dưới ván- PV). Ngôi nhà tuy eo hẹp những cũng đủ chỗ cho cụ Loan đặt một chiếc khung cửi dệt vải và là nơi học tập, sinh hoạt của cả mái ấm gia đình. Lúc đó, do học bổng ở trường Quốc Tử Giám (trường ĐH tại Kinh đô Huế xưa, nay là trường trung học phổ thông chuyên Quốc học Huế) của cụ Sắc khá rất ít, nên mọi gánh nặng, lo toan cho mái ấm gia đình đều dồn lên vai cụ Loan. Vì vậy, để sở hữu tiền nuôi con và giúp chồng ăn học, bà phải sớm hôm miệt mài, tần tảo bên khung cửi dệt vải.
Trải qua hơn 100 năm với bao thăng trầm, sự tàn phá của chiến tranh, sự khắc nghiệt của tự nhiên và sự vô tình của nhân sự cùng biết bao lần thay tên đổi chủ, hiện ngôi nhà dường như không còn nguyên vẹn như xưa, tuy vậy nó vẫn mang dáng dấp cổ kính.
Hiện nay, nhằm phát huy lợi ích lịch sử dân tộc của di tích này, Bảo tàng Hồ Chí Minh Thừa Thiên – Huế đã phục dựng ngôi nhà chính, ngôi nhà bếp, mái tranh, vách đất của ngôi nhà theo phong cách truyền thống lâu đời trước đó, làm cho di tích này sinh động và ấm cúng hơn, đúng với vẻ nguyên sơ của nó. Trước những lợi ích lịch sử dân tộc và nhân văn thâm thúy, ngôi nhà đã được Bộ Văn hóa truyền thống Thông tin (nay là Bộ Văn hóa truyền thống, Thể thao và Du lịch) công nhận là di tích lịch sử dân tộc cấp vương quốc vào năm 1993 và trở thành di tích văn hóa truyền thống vô giá mà Thừa Thiên – Huế vinh dự được gìn giữ, bảo tồn và phát huy.
Ngoài ra, làng Dương Nỗ, xã Phú Dương, huyện Phú Vang (Thừa Thiên – Huế) còn là một nơi lưu lại nhiều dấu ấn kỷ niệm trong trong thời hạn tháng tuổi thơ của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Tại đây, những ngôi nhà Người đã ở, những nơi Người thường lui tới để vui chơi, học tập như: Đình Làng, Bến Đá và Am Bà… cũng đang trở thành những di tích quý giá, làm giàu thêm truyền thống lâu đời lịch sử dân tộc – văn hóa truyền thống đáng tự hào của người dân xứ Huế.
Cũng chính tại ngôi làng này, Nguyễn Sinh Cung (tên thường gọi Chủ tịch Hồ Chí Minh lúc còn nhỏ) mở màn được học những bài Hán học thứ nhất từ người thầy cũng là người cha thân yêu của tớ. Được sinh ra trong một mái ấm gia đình xuất hiện truyền thống lâu đời hiếu học, với tố chất thông thái nên những bài học kinh nghiệm thứ nhất được trò Cung lĩnh hội rất nhanh, khiến cho bạn hữu phải nể trọng. Với những ý nghĩa riêng quan trọng đặc biệt gắn bó với tuổi thơ của Chủ tịch Hồ Chí Minh nên ngôi nhà này đã được nhà nước công nhận là Di tích lịch sử dân tộc – văn hóa truyền thống vào năm 1990.
Nép mình bên dòng sông đào Phổ Lợi (từ thời Vua Minh Mạng) thuộc xã Phú Dương, Bến Đá và Am Bà là những khu vực vui chơi, học tập của cậu bé Nguyễn Sinh Cung trong time hai năm ở làng Dương Nỗ.
Khi về ở ngôi nhà đất của ông Nguyễn Sỹ Độ, mái ấm gia đình cụ Sắc thường ra Bến Đá tắm giặt, ngồi hóng mát và là nơi ưa thích hợp cho một cậu bé hiếu động như Nguyễn Sinh Cung bơi lội, câu cá cùng bạn hữu.
Am Bà là một miếu thờ vị thần mang tên là Thiên Y- A-Na, một trong những tín ngưỡng thờ “mẫu” của người Việt mang sắc tố Chăm-pa được thể hiện dưới hình thức phối hợp mẫu Việt (như Thánh mẫu Liễu Hạnh) và mẫu Chăm (Thiên Y-A-Na). Theo ý niệm của người dân địa phương thì Am Bà là chốn rất linh, huyền bí, “người lớn đi một mình cũng sợ, trẻ con càng sợ Bà “quở phạt”. Thế nhưng, với cậu bé Nguyễn Sinh Cung thuở nhỏ, nơi đó là chỗ học bài “lý tưởng”.
Các điểm di tích, nhà lưu niệm còn sót lại của Người tại Cố đô Huế như: Trường tiểu học Pháp – Việt Đông Ba là nơi Chủ tịch Hồ Chí Minh theo học trong trong thời hạn 1906 – 1908, trường được xây dựng năm 1905 trên nền đình chợ Đông Ba cũ. Đến năm 1923, trường này được chuyển về khu vực trường Gia Hội ngày này. Tòa Khâm sứ Trung Kỳ xưa, nay là trường ĐH Sư phạm Huế, đã thêm phần làm phong phú thêm những kỷ niệm đầy đáng nhớ của Chủ tịch Hồ Chí Minh thuở nào tại Huế./.
