Là mảnh đất nền gắn bó với tên tuổi và sự nghiệp của nhiều danh nhân đất Việt như Trần Nguyên Đán, Huyền Quang và quan trọng là người nhân vật dân tộc – danh nhân văn hoá trái đất Nguyễn Trãi, Côn Sơn đã quy tụ được những lợi ích to lớn về nhiều mặt: lịch sử dân tộc, văn hoá, tôn giáo và thắng cảnh như Côn Sơn.
Chùa Côn Sơn thuộc xã Cộng Hoà, huyện Chí Linh, tỉnh Hải Dương. Đây là một di tích lịch sử dân tộc văn hoá và danh thắng nổi tiếng quốc gia, được trùng tu xây dựng tôn tạo năm 1304. Ngay từ thời Trần, chùa Côn Sơn là một trong ba trung tâm của thiền phái Trúc Lâm cùng chùa Yên Tử và chùa Quỳnh Lâm (Quảng Ninh).
Đó là một vùng núi đất và sỏi kết, cao xấp xỉ 200m, rộng trên 1km2 với phong cảnh u tịch, nổi bật là rừng thông mã vĩ. Từ cảnh sắc tự nhiên đã được tôn tạo thành thắng cảnh. Đến với Côn Sơn khách nước ngoài hoàn toàn có thể thưởng ngoạn nhiều giờ, với nhiều di tích không giống nhau, trong quần thể di tích Côn Sơn, Quý khách hàng hoàn toàn có thể thăm: Chùa Côn Sơn, Giếng Ngọc,Thạch bàn, Am Bạch Vân (xuất hiện sự tích Bàn cờ tiên), Đền thờ Nguyễn Trãi, rừng thông bạt ngàn.
Chùa Côn Sơn ngụ dưới chân núi Côn Sơn xuất hiện tên chữ là “Thiên Tư Phúc Tự”, nghĩa là chùa được trời ban cho phước lành trong dân gian quen gọi theo tên núi là chùa Côn Sơn hay còn gọi là Chùa Hun.
Vào đời Lê, chùa được trùng tu và mở rộng rất nguy nga đồ sộ. Trải qua biến thiên về lịch sử dân tộc và thời hạn, chùa Côn Sơn ngày này chỉ từ là một ngôi chùa nhỏ ẩn mình dưới tán lá xanh của những cây cổ thụ.
Kiến trúc chùa được xây theo phong cách chữ công tất cả Tiền đường, Thiêu lương, Thượng điện, nhà thờ Tổ.
Thượng điện là nối là nơi thờ Phật, trong đó xuất hiện những tượng Phật từ thời Lê cao tới 3m. Phía sau chùa là nhà Tổ, xuất hiện tượng Trúc Lâm tam tổ (Trần Nhân Tông – Pháp Loa – Huyền Quang), tượng ông bà Trần Nguyên Đán, hai pho tượng Nguyễn Trãi và Nguyễn Thị Lộ.
Đường vào Tam quan lót gạch, chạy dài dưới hàng thông trăm năm phong trần xen lẫn những tán vải thiều xum xuê xanh thẫm. Tam quan được tôn tạo năm 1995, kiểu cổ, xuất hiện 2 tầng 8 mái với những hoạ tiết hoa lá, mây tản cách điệu của nền thẩm mỹ và nghệ thuật kiến trúc thời Lê. Sân chùa xuất hiện 4 nhà bia.
Sân chùa xuất hiện cây đại 600 tuổi, 4 nhà bia, quan trọng là bia “Thanh Hư động” xuất hiện từ thời Long Khánh (1373-1377) với nét chữ của vua Trần Duệ Tông và bia hình lục lăng.
Tọa lạc bên sườn núi Kỳ Lân, bên phải là lối lên Bàn Cờ Tiên, phía dưới chân Đăng Minh Bảo Tháp là Giếng Ngọc. Tương truyền đấy là giếng nước do Thiền sư Huyền Quang được thần linh báo mộng ban cho chùa nguồn nước quý. Nước giếng trong vắt, xanh mát xung quanh năm, uống vào thấy khoan khoái thoải mái và dễ chịu. Nước ở giếng được những sư dùng làm nước cúng lễ của chùa.
Từ chùa Côn Sơn leo khoảng 600 bậc đá là đến đỉnh núi Côn Sơn (cao 200m). Đỉnh Côn Sơn là một khu đất nền phẳng phiu, tại đây xuất hiện một phiến đá khá rộng, tục gọi là Bàn Cờ Tiên. Hiện nay Bàn Cờ Tiên xuất hiện dựng nhà bia theo phong cách Vọng Lâu đình, hai tầng cổ các tám mái. Đứng từ đó, khách nước ngoài hoàn toàn có thể nhìn toàn diện cả một vùng rộng lớn.
Từ chân núi theo lối mòn xuất hiện kê đá xuống phía chân núi xuất hiện một tảng đá lớn, mặt phẳng và nhẵn nằm kề ven suối gọi là Thạch Bàn lớn. Tương truyền khi xưa Nguyễn Trãi lấy làm “chiếu thảm” nghỉ dưỡng, ngắm cảnh, làm thơ và suy tư việc nước.
Tại đây, văn hóa truyền thống Phật giáo, Nho giáo và Lão giáo cùng tồn tại và tăng trưởng qua nhiều thế kỷ, nhưng tổng thể đều thấm đẫm bản sắc văn hóa truyền thống Việt, đều để lại dấu ấn qua từng liên quan kiến trúc, chạm khắc, qua các bia đá, tượng thờ, hoành phi, câu đối…
Hàng năm, tiệc tùng chùa Côn Sơn được cộng đồng dân cư người dân phường Cộng Hòa, xã Lê Lợi, thị xã Chí Linh, tỉnh Hải Dương đồng thời Ban Quản lý Di tích Côn Sơn – Kiếp Bạc tổ chức triển khai vào tháng Giêng hằng năm, từ thời điểm ngày 15 đến ngày 22.
Liên hoan tiệc tùng tiềm ẩn và phản ánh nhiều yếu tố lịch sử dân tộc, văn hóa truyền thống dân tộc, giúp các nhà khoa học tìm hiểu, nghiên cứu và phân tích về đời sống, tín ngưỡng, phong tục tập quán nối sát với Khu di tích lịch sử quan trọng trọng điểm này, nhằm thêm phần gìn giữ di tích văn hóa truyền thống của cha ông ta để lại cho những thế hệ.
Đó cũng là dịp tôn vinh các bậc tiền nhân xuất hiện công xây dựng Thiền phái Trúc Lâm, xây dựng quốc gia, chống giặc ngoại xâm… Với đạo lý uống nước nhớ nguồn, tiệc tùng được cộng đồng dân cư tổ chức triển khai mang tính chất chất như cầu nối giữa quá khứ với hiện tại, giúp thế hệ trẻ bồi đắp thêm lòng tự hào về truyền thống cuội nguồn quê nhà, quốc gia. Quan trọng, tiệc tùng đã gắn bó với làng xã, địa danh, vùng đất như một thành tố không thể thiếu trong đời sống cộng đồng dân cư.
Với những lợi ích lịch sử dân tộc, văn hóa truyền thống và khoa học rực rỡ của tiệc tùng, thời điểm năm 2012, Bộ trưởng liên nghành Bộ Văn hóa truyền thống, Thể thao và Du lịch đã quyết định hành động đưa Liên hoan tiệc tùng chùa Côn Sơn vào Danh mục Di sản văn hóa truyền thống phi vật thể vương quốc, mô hình Liên hoan tiệc tùng truyền thống cuội nguồn./.
