Lạ mắt mạng lưới hệ thống khai thác và xử lý nước cổ ở xã Gio An (Quảng Trị)

Mạng lưới hệ thống giếng cổ này có hơn 30 giếng, nằm rải rác hai bên đường 75 (Km 7,8), ở 5 thôn: An Nha, An Phía, Hảo Sơn, Long Sơn, Tân Văn thuộc địa phận xã Gio An, huyện Gio Linh; cách nghĩa trang liệt sỹ Quốc gia Trường Sơn khoảng 4 km về phía Đông Nam. Đó là một mô hình di tích độc nhất vô nhị, không những của Quảng Trị mà còn phải đối với tất cả nước. Khẳng định những lợi ích lịch sử vẻ vang, văn hoá rực rỡ của mạng lưới hệ thống di tích này và tạo hạ tầng pháp lý để bảo tồn và phát huy hiệu suất cao của nó, ngày 13/3/2001 Bộ Văn hoá – Thông tin (nay là Bộ Văn hóa truyền thống, Thể thao và Du lịch) đã quyết định hành động công nhận là di tích Quốc gia.

Đó là những dự án công trình khai thác nước ngầm lạ mắt của những thế hệ người ở trên vùng gò đồi miền tây Gio Linh. Điểm sáng kỹ thuật vượt trội của mạng lưới hệ thống khai thác nước là các dự án công trình đều xây dựng theo phương thức xếp kè, và đẻo bằng đá tạc bazan mà dân địa phương gọi là đá ong, đá mồ côi. Về khái quát, rất có thể phân mạng lưới hệ thống khai thác nước ở Gio An tập trung chuyên sâu 3 loại chính sau:

Loại thứ nhất: Là loại xuất hiện cấu trúc hoàn thiện nhất. Người ta phụ thuộc vào những mạch nước ngầm chảy ra ở triền đồi rồi dùng đá xếp ngăn lại ở xung quang tạo thành một bể lắng (bể hứng). Phía dưới bể hứng còn tồn tại một bể nữa gọi là bể chứa. Nước từ bể lắng chảy xuống bể chứa qua một bãi tràn xuất hiện đặt các miếng đá, máng đá này được chế tác từ đá bazan dạng nữa hình trụ bổ dọc, dài xuất phát điểm từ một,3 – 1,5m, mặt trên xuất hiện một đường rãnh chạy dọc dài theo thân để dẫn nước. Bể chứa hình tròn trụ hoặc hình bầu dục được xếp đá xung xung quanh, phía ngoài có những đường cho nước thoát ra chảy vào các con mương. Bể chứa thường sâu xuất phát điểm từ một – 2m, rộng từ 15 – 30m² . Đây vừa là nơi lấy nước sinh hoạt phục vụ ăn uống, vừa là nơi tắm giặt của nhân sự. Ngoài ra còn tồn tại các kênh mương dẫn nước được kè đá hoặc đắp bằng đất chạy ngoằn nghèo, xuất hiện trách nhiệm nhận nước trực tiếp từ bể chứa rồi dẫn ra ruộng. Những giếng thuộc loại này vượt trội là: Giếng Đào, giếng Trạng (An Nha), giếng Côi, giếng Kình (An Phía), giếng Máng (Long Sơn), giếng Gái (Hảo Sơn).

Loại thứ hai: Là giếng không tồn tại bể lắng, không tồn tại máng dẫn mà thường là các bể chứa nhận trực tiếp nước từ những mội nước (mạch ngầm) phun nổi xuất hiện lưu lượng dòng chảy mạnh. Phía ngoài xuất hiện cửa thoát nước ra mương dẫn hay chảy ra ruộng. Loại dự án công trình này do chỉ mất một bể chứa nên toàn bộ tổng thể các sinh hoạt đều ra mắt trong thâm tâm bể. Vì thế, để giữ vệ sinh người ta rãi một số trong những khối đá chắn ngang 1/3 bể phía trong với mục tiêu tạo ra một đường ranh giới quy ước, từ đó phần hông trong chỉ dành riêng lấy nước ăn, phần hông ngoài là nơi tắm giặt. Những giếng thuộc loại này vượt trội là giếng Ông, giếng Tép (Hảo Sơn), giếng Nậy (Thanh Khê).

Loại thứ ba: Giếng hình dáng giống giếng khơi truyền thống ở vùng đồng bằng của người Việt, bằng phương pháp thả “bi giếng” xuống nơi xuất hiện mạch nước ngầm tạo thành vách từ dưới mặt đáy lên khỏi mặt đất, các bi giếng là một khối đá nguyên, hình trụ tròn, mặt ngoài khum, dạng hình tang trống cao chừng 0,4m, đường kính 0,5m, dày 0,1m. Nền được xếp các phiến đá ong ghè đẻo tinh tế và sắc sảo. Tuy vậy xuất hiện sự khác nhau về cấu trúc riêng với hai loại trên nhưng nó vẫn không thay đổi tắc khai thác nước ngầm.

Từ trước đến nay đã xuất hiện nhiều nhà khảo cổ trong và ngoài nước tâm điểm đến những dự án công trình dẫn thuỷ cổ này như: M.colain, Trần Quốc Vượng, Lâm Mỹ Dung, Lê Duy Sơn, … Tuy xuất hiện nhiều quan điểm không giống nhau về nguồn gốc, người chủ, niên đại, … music giới phân tích đều công nhận đấy là những thành phầm văn hoá được tạo ra bởi sự sáng tạo tuyệt vời của nhân sự từ rất xa xưa.

Mạng lưới hệ thống dẫn thủy cổ Gio An là là một mô hình di tích lạ mắt của Quảng Trị và toàn nước, có mức giá trị về lịch sử vẻ vang, văn hoá, kiến trúc nghệ thuật và thẩm mỹ và cả sinh vật. Từ người địa phương cổ đến người Việt Nam sau này mạng lưới hệ thống dẫn thuỷ cổ Gio An vẫn tồn tại với thời hạn, vừa là những di tích có mức giá trị vừa mang công dụng sử dụng, trở thành một trong những thành phầm văn hoá rực rỡ, lạ mắt, thể hiện lối ứng xử khôn khéo, thông thái của nhân sự trước tự nhiên để phục vụ sinh hoạt và sản xuất. Nó vừa là thành phầm vừa là đặc trưng của dân cư nông nghiệp, phản chiếu sự kế thừa giữa các thế hệ người ở ở đây.

Tuy nhiên do đặc trưng của di tích này và một lúc tồn tại music music hai lợi ích: Di tích – Sử dụng, cho nên vì vậy giải quyết và xử lý hài hoà yếu tố giữ gìn di tích và yếu tố sử dụng để lấy nước, tăng trưởng cây rau liệt (là một loại rau chỉ trồng được ở nơi này, cho hiệu suất cao tài chính cao) không những là trách nhiệm của cơ quan trình độ, chính quyền sở tại địa phương mà yên cầu sự góp sức, tự giác của toàn dân và các tổ chức triển khai xã hội. Đó là một di tích lịch sử vẻ vang – văn hoá rất cần phải góp vốn đầu tư, khai thác phượt./.