Trong hành trình du ngoạn qua Rạch Giá (Kiên Giang), đền thờ cụ Nguyễn Trung Trực luôn là vấn đề dừng chân để khách nước ngoài viếng thăm và chiêm bái người nhân vật dân tộc trong cuộc đấu tranh bảo vệ Tổ quốc.
Đó là ngôi đền lớn số 1 trong số chín ngôi đền thờ Nguyễn Trung Trực trên địa phận tỉnh Kiên Giang. Ngôi đền nằm đối diện dòng sông êm đềm, ngay sát cửa biển, rợp mát bóng cây bồ đề xanh tốt. Mặt đền quay ra cửa biển và cách biển khoảng 100 m nằm trên đường Nguyễn Công Trứ, phường Vĩnh Thanh, TP Rạch Giá, tỉnh Kiên Giang. Bước qua cổng đền là tượng phật Nguyễn Trung Trực đúc bằng đồng nguyên khối trông oai nghiêm, sống động với khí thế trung nghĩa, quật cường. Trong khuôn viên, ngoài tượng phật còn tồn tại ngôi mộ của ông được xây vào năm 1986.
Đền thờ Nguyễn Trung Trực. |
Về mặt kiến trúc, đền Nguyễn Trung Trực được khởi dựng năm 1869 sau thời điểm cụ mất, lúc đầu chỉ là ngôi nhà nhỏ được làm bằng gỗ, mái lợp lá, do dân chài dựng lên để thờ Thần Nam Hải (Cá voi). Đền được xây dựng theo phong cách chữ Tam, gồm Chính điện, Đông lang và Tây lang. Cột kèo bằng bê tông, mái lợp ngói. Được xây dựng theo phong thái truyền thống lịch sử, mái đình cong lợp ngói âm khí và dương khí, trên nóc đắp hình lưỡng lengthy tranh châu, sơn red color ngời lên vẻ tôn nghiêm. Điện thờ chính xuất hiện những vật dụng thường thấy trong số ngôi đình Nam bộ. Những giá đặt binh khí ánh lên sắc đồng uy lực.
Đến đền thờ Nguyễn Trung Trực, cảm hứng trước tiên của khách nước ngoài là khu vực thanh tịnh, tạo cảm hứng tôn nghiêm, tôn kính. Sát bên đền thờ Nguyễn Trung Trực còn tồn tại phòng thuốc nam với những lương y giỏi bắt mạch, kê toa, châm cứu miễn phí. Từng ngày đền nhộn nhịp người ra vào để chữa bệnh, bốc thuốc, làm công đức. Với những việc làm y đức chữa bệnh cứu người, phòng thuốc nam đã được nguyên Chủ tịch nước Trần Đức Lương gửi thư khen ngợi.
Mẫu tàu chiến Pháp từng bị đoàn quân của Nguyễn Trung Trực đốt cháy. |
Theo nhiều tài liệu, Nguyễn Trung Trực sinh vào năm 1837, là người lãnh đạo cuộc khởi nghĩa chống Pháp ở Tân An (nay thuộc tỉnh Long An) và Rạch Giá (nay thuộc tỉnh Kiên Giang), tên tục gọi là Quản Chơn hay Quản Lịch. Ông vốn thẳng tính nên nhiều người gọi là Nguyễn Trung Trực. Sự nghiệp chống giặc ngoại xâm lẫy lừng khiến cho ông trở thành vị thần trong tâm dân các tỉnh đồng bằng sông Cửu Long. Anh hùng dân tộc Nguyễn Trung Trực được nổi tiếng chiến công vang dội đốt cháy tàu Espérance (Hy vọng) của Pháp năm 1861 trên vàm Nhật Tảo và trận đánh Rạch Giá (Kiên Giang) 16/6/1968.
Trận trước tiên ra mắt vào năm 1861 trên vàm Nhựt Tảo (huyện Tân Trụ, tỉnh Long An ngày này). Ông và các nghĩa binh là nông dân giả làm đám rước dâu trên sông để tiếp cận và đốt cháy tàu L’Espérance của quân Pháp. Tiếng tăm của Nguyễn Trung Trực vang dội, làm binh lính Pháp phải dè dặt. Uy tín của ông đã mở rộng nên dễ dàng và đơn giản tập hợp được tình nhân nước trong dân cư Kinh – Hoa – Khmer ở địa phương.
Trong trận đánh ngày 16/6/1868, Nguyễn Trung Trực dẫn quân xuất phát từ Tà Niên (nay là xã Vĩnh Hòa Hiệp, huyện Châu Thành, Kiên Giang) đánh úp đồn Rạch Giá (Kiên Giang), gây hoang mang lo lắng trong quân lính Pháp. Sau đó, quân Pháp tăng cường quân càn quét, Nguyễn Trung Trực kéo quân về Hòn Chông – Kiên Lương rồi ra Phú Quốc để tiếp tục chiến đấu. Nhưng quân Pháp quá mạnh, ông bị tóm gọn, cuộc kháng chiến của Nguyễn Trung Trực sớm kết thúc. Sau đó, ông bị xử chém đầu tại chợ Rạch Giá ngày 27/10/1868, hưởng trọn dương 31 tuổi. Hay tin, người dân Tà Niên dệt một chiếc chiếu dài trải xuống đất chỗ ông đứng khi bị xử tử để tỏ lòng tôn kính. Trước khi chết, Nguyễn Trung Trực yêu cầu bọn lính mở trói và tháo bỏ khăn bịt mắt để xem thấy người dân và quê nhà. Ông dõng dạc hô lớn:“Bao giờ Tây nhổ hết cỏ nước Nam mới hết người Nam đánh Tây”.
Sau đó, người dân địa phương đã đưa bài vị của ông về thờ tại ngôi đền nguyên trước đó là nơi thờ vị Nam hải đại tướng quân, tức cá ông chuyên cứu ghe thuyền gặp nạn xa bờ. Người dân ở ĐBSCL xem Nguyễn Trung Trực như một vị thần xuất hiện công trạng lớn với non sông. Đặc trưng, ngư dân Kiên Giang tin rằng Nguyễn Trung Trực là một vị thần che chở họ trong những lúc mưa to sóng lớn, phù hộ cho họ được những chuyến du ngoạn biển trĩu nặng cá tôm…
Chiếc chiếu cổ trong đền thờ Nguyễn Trung Trực. |
Từ đó, theo truyền thống lịch sử, héc tàng năm, vào ngày 27, 28, 29 tháng 8 âm lịch, tại đền thờ có tổ chức lễ hội trọng thể kỷ niệm ngày mất của ông. Trước hội khoảng một tuần, hàng trăm người từ các tỉnh ĐBSCL kéo về đền dự lễ giỗ Nguyễn Trung Trực. Người ta tôn kính gọi là đi “cúng đình”. Dù mắc đến đâu, bà con cũng thu xếp để về cho kịp ngày cúng đình chính thức vào các ngày 27 và 29 tháng 8 âm lịch. Bà con lưu truyền hai câu lục bát:
Dù ai kinh doanh gần xa,
Ngày giỗ cụ Nguyễn thì ta nhớ về.
Vào trong ngày hội đền, người ta tổ chức triển khai nghi lễ cúng tế và diễn lại trận đánh chìm tàu Hy Vọng của Pháp trên sông Nhật Tảo. Không chỉ có thế, còn tổ chức triển khai các sinh hoạt văn hóa truyền thống truyền thống lịch sử như đua thuyền, đánh cờ…
Đền và mộ Nguyễn Trung Trực đã được công nhận là di tích Lịch sử hào hùng văn hóa truyền thống cấp vương quốc vào trong ngày 6/12/1989. Thời điểm năm 2012, tỉnh Kiên Giang tổ chức tu bổ, tôn tạo di tích lịch sử vẻ vang đền thờ Nguyễn Trung Trực để xứng tầm là vấn đề du ngoạn không thể thiếu lúc tới Kiên Giang. Đó là nơi lưu giữ những chiến tích, kỷ vật, hiện vật về thân thế sự nghiệp, chiến công lừng lẫy của vị Anh hùng dân tộc Nguyễn Trung Trực, đồng thời cũng là điều kiện kèm theo tốt trong việc giáo dục lịch sử vẻ vang lòng yêu nước cho thế hệ ngày hôm nay và tương lai hiểu rõ ràng hơn về vị Anh hùng yêu nước trong công cuộc kháng chiến chống giặc ngoại xâm./.
