Nằm cách Hà Thành 150km, Khu di tích lịch sử lịch sử dân tộc cấp vương quốc Lam Kinh ở xã Xuân Lam, huyện Thọ Xuân là một trong những danh thắng nổi tiếng của tỉnh Thanh Hóa. Di tích này nằm giữa một vùng cây xanh xanh tươi, rộng khoảng 30ha, gồm đền, miếu, lăng và một hành cung của không ít vua nhà Hậu Lê mỗi lần về bái yết tổ tiên.
Lê Lợi sau 10 năm lãnh đạo cuộc khởi nghĩa Lam Sơn (1418-1428) đã giành thắng lợi và lên ngôi vua, đóng đô ở Thăng Long. Đồng thời ông cho xây dựng ở quê nhà Thanh Hóa một kinh thành gọi là Lam Kinh hay còn gọi là Tây Kinh.
Thành điện Lam Kinh phía bắc nhờ vào núi Dầu mặt nam nhìn ra sông Chu – xuất hiện núi Chúa làm tiền án, bên tả là rừng Phú Lâm, bên hữu là núi Hương và núi Hàm Rồng. Khu Hoàng thành, cung điện và Thái miếu ở Lam Kinh được sắp xếp xây dựng theo trục Nam – Bắc trên một khoảng đồi gò xuất hiện hình dáng chữ vương.
Bốn mặt thành xuất hiện chiều dài 314m, bề ngang 254m, tường thành phía bắc hình cánh cung xuất hiện nửa đường kính 164m, thành dày 1m. Qua khảo cổ và dấu tích sót lại đã cho chúng ta biết xưa kia ở đây đã từng tồn tại Ngọ môn, sân rồng, chính điện, trung tâm Thái miếu… nguy nga trang trọng.
Mặt trước ngoài hoàng thành dài khoảng 100m sót lại dấu vết của cổng vào rộng trên 6m, hai bên xuất hiện hai bức tường thành hình cánh cung trải qua đến sát bờ sông Ngọc. Sông này bắt nguồn từ Tây Hồ, chạy vòng qua trước thành và điện Lam Kinh. Theo sách Hoàng việt dư địa chí xưa kia, nước sông trong veo, đáy sông xuất hiện nhiều sỏi tròn đẹp, trông rất đáng yêu và dễ thương, không có bất kì ai dám lấy.
Bốn mặt thành xuất hiện chiều dài 314m, bề ngang 254m, tường thành phía bắc hình cánh cung xuất hiện nửa đường kính 164m, thành dày 1m. Qua khảo cổ và dấu tích sót lại đã cho chúng ta biết xưa kia ở đây đã từng tồn tại Ngọ môn, sân rồng, chính điện, trung tâm Thái miếu… nguy nga trang trọng.
Mặt trước ngoài hoàng thành dài khoảng 100m sót lại dấu vết của cổng vào rộng trên 6m, hai bên xuất hiện hai bức tường thành hình cánh cung trải qua đến sát bờ sông Ngọc. Sông này bắt nguồn từ Tây Hồ, chạy vòng qua trước thành và điện Lam Kinh. Theo sách Hoàng việt dư địa chí xưa kia, nước sông trong veo, đáy sông xuất hiện nhiều sỏi tròn đẹp, trông rất đáng yêu và dễ thương, không có bất kì ai dám lấy.
Trên sông xuất hiện bắc một cây cầu tên là Tiên Loan Kiều hình cánh cung, còn tồn tại tên thường gọi là Cầu Bạch, trên cầu xuất hiện lợp ngói, qua cầu khoảng 50m thì đến một giếng cổ. Trước kia dưới giếng còn thả sen để giữ cho nước mát trong những ngày hè oi bức. Bờ giếng phía bắc xuất hiện lát bậc đá lên xuống gọi là bến nước. Gần đó là cây đa cổ hơn trăm năm tuổi tỏa bóng mát rượi.
Cách quần thể Hoàng thành 50m, Vĩnh Lăng – lăng vua Lê Thái Tổ (Lê Lợi) được xây dựng trên một dải đất cân đối. Vĩnh Lăng được chọn đặt trên một thế đất rất đẹp, phía trước xuất hiện minh đường thoáng đãng và tiền án là núi Chúa, phía sau xuất hiện gối tựa là núi Dầu, hai bên tả, hữu xuất hiện hai dãy núi tạo thế hổ phục lengthy chầu.
Đối lập lại xuất hiện sông làm bạch hổ. Bố cục tổng quan và phong thái kiến trúc của Vĩnh Lăng giản dị và đơn giản nhưng tôn nghiêm, tự nhiên và trang nhã. Lăng đắp đất hình lập phương, bốn phía bên phía ngoài xây chèn bằng đá tạc đục.
Trước lăng xuất hiện hai hàng tượng quan hầu và tượng các thiêng vật (gồm bốn cặp ngựa, nghê, tê giác, cọp) tạc bằng đá tạc, theo tử vi & phong thủy thì những hàng tượng này được dựng để trấn trạch. Giữa hai hàng tượng chầu vào là một lối đi rộng hơn hai mét gọi là thần đạo.
Nếu còn thời hạn, khách nước ngoài hoàn toàn có thể đi thăm đền Lê Lai ở cách đó 6km. Đó cũng là một di tích đẹp và đặc biệt quan trọng lại thuộc vùng khuôn viên văn hóa truyền thống Mường của xã Kiên Thọ, huyện Ngọc Lặc./.
