Quán Khái là một làng cổ của xã Vĩnh Phong, huyện Vĩnh Bảo. Tương truyền hơn 4000 năm trước đó ngài Tản Viên Sơn Thánh Bùi Thiên Quý xây đồn lập trại, bảo vệ nước Văn Lang. Từ thuở khai đất lập làng, người dân ở đây chỉ sống bằng nghề trồng lúa nước, hạn hán, thiên tai, giặc dã nhiều phen làm cho cuộc sống đời thường của người dân ở đây trớ trêu.
Tuy nhiên, ở miền quê này vẫn luôn giữ lại cuộc sống đời thường tình làng, nghĩa xóm đầm ấm, nghĩa tình “No đói có nhau, ốm đau thăm hỏi, trên kính dưới nhường”. Vì thế năm 1940, vua Bảo Đại tặng làng Quán Khái bức đại tự in 4 chữ “Mỹ tục thuần phong”, là phần thưởng rất cao quý dưới thời cơ chế phong kiến. Tại Hải Phòng lúc bấy giờ chỉ với 2 bức đại tự như vậy. Bức đại tự của làng Quán Khái hiện lưu giữ tại đình làng, một di tích văn hóa truyền thống nghệ thuật và thẩm mỹ cấp vương quốc. Ngày nay, nhân dân làng Quán Khái vẫn giữ lại những nét xinh của quê nhà từ bao đời, đường ngang, ngõ dọc bê tông hóa hoặc lót gạch thật sạch sẽ. Nhà ai xuất hiện đám hiếu, đám hỷ đều phải có sự công cộng tay của dân làng tạo không khí vừa đầm ấm vừa đựng chan tình làng nghĩa xóm.
Đình Quán Khái là dự án công trình kiến trúc cổ xuất hiện quy mô bề thế, khang trang, bố cục tổng quan theo lối chữ đinh, gồm 5 gian tiền đường và 4 gian hậu cung. Đình khởi dựng từ thời điểm năm 1906 đến năm 1916 hoàn thiện. Kinh phí xây đình do dân làng đóng góp, người đứng chủ hưng công là cụ Bá Phú, một hào lý xuất hiện uy tín trong vùng. Chuyện dựng đình cũng tương đối công phu: Ngày ấy cụ Chánh Bát phải cùng một vài trai làng khỏe mạnh “khăn đùm cơm nắm” vào tận rừng sâu chọn gỗ để sở hữ, rồi đóng bè xuôi về quê trên dòng Hóa Giang. Biết tin làng Quái Khái dựng đình lớn, nhiều hiệp thợ từ khắp nơi tìm về xin được trổ tài. Cuối cùng hiệp thợ Cúc Bồ – Ninh Giang (Hải Dương) được chọn xây dựng đình.
Đình Quán Khái vượt trội cho kiến trúc đình làng Việt Nam thời điểm đầu thế kỷ 20, có hồ bán nguyệt, ngũ môn, tường bao, sân, từ chỉ và tòa đại đình. Đình là tòa nhà 6 mái cao rộng, lợp ngói mũi hài với 10 mái đao cong vút. Trên nóc đình, bờ dải đắp con kìm, con sô, đầu guột… là những tác phẩm quý được giữ gìn từ thời điểm ngày khởi dựng đến nay. Bên trong đình là cảnh lộng lẫy vàng son của những bức hoành phi, câu đối, cửa võng, khám thờ được chạm khắc công phu và to lớn khác thường. Vì kèo đình Quán Khái làm theo phong cách “chồng rường giá chiêng”, một phong thái đậm nét truyền thống cổ truyền. Xuất hiện một không giống nhau so với những ngôi đình khác là các phần tử kiến trúc dù ở tiền đường cao thoáng, hay ở tận cùng hậu cung tối sẫm đều được chạm khắc tỷ mỉ như nhau. Nhìn vào tác phẩm điêu khắc tại nơi này, rất có thể tưởng tượng như một cung điện thu nhỏ trong một kiến trúc đồ sộ “độc nhất vô nhị” ở thành phố Hải Phòng.
Ngoài lợi ích về kiến trúc và nghệ thuật và thẩm mỹ, đình Quán Khái lưu giữ không hề ít đồ thủ công mỹ nghệ, thành phầm truyền thống lâu đời của quê nhà Vĩnh Bảo, tượng quan văn, quan võ, tượng ông Đô, tượng chim hạc, hương án, sập thờ, cỗ ngai, câu đối, cửa võng, đại tự… vừa mang tính chất cung đình vừa phảng phất sắc tố dân gian.
Trước cửa đình mỗi bên xuất hiện một cây gạo cổ thụ cao chừng 25- 30m, phần gốc cây xuất hiện chu vi hơn 6m. Tháng ba, mùa hoa gạo về cũng là dịp tiệc tùng, lễ hội truyền thống lâu đời của đình, hai bên cổng đình đỏ rực màu hoa gạo như hai khoảng trời lửa trước sân. Theo người lớn tuổi cao niên trong làng, hai cây gạo này còn có tuổi đời bằng tuổi ngôi đình. Thuở dựng đình người ta trồng cây gạo với ước mong thần hoàng làng sẽ phù độ cho dân làng xuất hiện nhiều thóc gạo, cuộc sống đời thường ấm no. Trải qua thời hạn, thiên tai nhưng cây gạo vẫn sừng sững hiên ngang, tươi cành xanh lá. Trong trong thời điểm, kháng chiến chống Pháp, dưới gốc gạo lúc đó xuất hiện tòa nhà từ đường 7 gian làm nơi trung chuyển thương binh của mặt trận Kiến An – Hải Phòng. Hai cây gạo là nơi du kích trèo lên để theo dõi tình hình địch từ xa, là “cột cờ” của quân cách mạng. Hai cây gạo không những làm tăng thêm vẻ đẹp tổng thể phong cảnh đình Quán Khái mà còn tồn tại lợi ích về sinh vật rất rộng. Nhận thức rõ về lợi ích này, nhân dân làng Quán Khái và Ban quản lý và vận hành di tích đình làng vừa xuất hiện đơn kiến nghị nhiều cấp xuất hiện thẩm quyền xét đưa hai cây gạo vào hạng mục cây di tích.
Chẳng còn bao xa nữa mùa hoa gạo lại về, dân làng Quán Khái đang nô nức sẵn sàng cho ngày hội truyền thống lâu đời của đình làng vào mồng 3 tháng 3 Giáp Ngọ. Dân làng Quán Khái nói riêng, nhân dân xã Vĩnh Phong nói công cộng luôn rộng lòng nghênh tiếp những khách nước ngoài gần xa và con trẻ xa quê về dự hội, ngắm nhìn vẻ đẹp của đình làng, ngắm những chùm hoa gạo đỏ rực lung linh trong nắng xuân quê, tìm hiểu nét xinh văn hóa truyền thống truyền đời của một vùng quê lúa./.
