Nếu ai đó đã một lần đặt chân tới Tiền Giang thưởng thức hương vị sông nước miệt vườn của cù lao Thới Sơn, ngắm trung tâm bảo tồn tự nhiên ở trại rắn Đồng Tâm nhưng chưa ngắm nhìn vẻ đẹp tích hợp nét kiến trúc châu Âu lẫn châu Á của chùa Vĩnh Tràng thì chưa thể gọi là chuyến du ngoạn trọn vẹn.
Chùa Vĩnh Tràng là ngôi chùa thờ phật lớn số 1 tỉnh Tiền Giang, được xếp hạng di tích lịch sử dân tộc – văn hóa truyền thống cấp vương quốc năm 1984. Chùa mở đầu được xây dựng từ trên đầu thế kỉ 19 bởi ông bà Bùi Công Đạt. Năm 1894, Hòa thượng Thích Huệ Đăng ở chùa Giác Lâm (Gia Định) về trụ trì đã tổ chức triển khai xây dựng thành ngôi đại tự và gọi là là chùa Vĩnh Trường với ý niệm ước cho chùa được “Vĩnh cửu đối sơn hà, trường tồn tề thiên địa”. Chính vì vậy, người dân vùng lân cận đến nay vẫn quen gọi là chùa Vĩnh Tràng. Năm 1907, Hòa thượng Trà Chánh Hậu cho thay thế sửa chữa phần chánh điện, pha trộn cả nét kiến trúc Á – Âu. Năm 1930, Hòa thượng Minh Đằng cho trùng tu toàn diện và tổng thể để chùa xuất hiện diện mạo như ngày thời điểm ngày hôm nay.
Là ngôi chùa xuất hiện lối kiến trúc độc đáo và khác biệt nhất Nam bộ, điểm nổi bật của chùa Vĩnh Tràng là cổng tam quan với nghệ thuật và thẩm mỹ ghép mảnh sành, sứ. Từ sắc tố của những loại sành sứ, những nghệ nhân xưa đã thông minh xếp đặt thành nhiều bức tranh minh họa sự tích nhà Phật, truyện tích dân gian, đề tài tứ linh, tứ quý, hoa lá, mây trời… với việc hòa sắc tuyệt vời như tranh vẽ. Các bức thủ quyển mềm mại và mượt mà ghi những câu Phật hiệu bằng nét chữ điêu luyện: Trấn tịnh sơn môn, Quảng đại nguyện môn, Tịnh độ huyền môn…
Gồm xuất hiện bốn hạng mục nối tiếp nhau (tiền đường, chánh điện, nhà tổ, nhà hậu), ngôi chùa xuất hiện diện tích quy hoạnh 14.000m², dài 70m, rộng 20m, xây bằng xi-măng và gỗ quý, nền đúc cao 1m, xung xung quanh xây tường vững chãi. Riêng mặt trước của tiền đường thì được xây dựng theo lối kiến trúc hài hòa và hợp lý Âu – Á với những hàng cột thanh mảnh, vòm cong và hoa văn nhiều sắc tố. Đi vào bên trong ta sẽ thấy một màu vàng óng ánh được xếp trên các hình chạm, trên các tượng phật. Đáng quan tâm hơn hết là những đôi lengthy trụ trong ngôi chính điện, đó là những cây cột tròn to, được làm bằng gỗ quý kiến trúc theo phong cách “thượng thu hạ cách”.
Nhìn từ xa khách nước ngoài sẽ sở hữu cảm tưởng chùa như một ngôi nhà mang phong thái kiến trúc Châu Âu với những hàng cột thanh mảnh vòm cong, với bộ phù điêu bát tiên cưỡi thú cùng hoa văn thời phục hưng, vòm cửa kiểu La Mã, bông sắt của Pháp, gạch males của Nhật. Bên trong chánh điện và nhà tổ lại mang đậm nét kiến trúc Việt Nam, các hoành phi, tượng gỗ được chạm khắc rất thông minh và tinh xảo với những thương hiệu vui tươi và sống động.
Không gian bên trong chùa là nơi tập trung chuyên sâu nhiều tác phẩm mỹ thuật của những thế hệ nghệ nhân khắp ba miền Bắc, Trung, Nam. Chẳng hạn như giữa lòng cột cái là bộ bao lam bát tiên kỵ thú. Tác phẩm này Thành lập vào tầm năm 1907 – 1908 do những nghệ nhân tại địa phương xúc tiến. So với những bộ bao lam xung xung quanh, bộ này còn có niên đại sớm hơn, nhưng đạt trình độ mỹ thuật cao hơn nữa. Đó là một bức phù điêu khan hiếm của trong thời hạn thời điểm đầu thế kỷ 20, chứng tỏ nghệ thuật và thẩm mỹ tạo hình ở Nam bộ tăng trưởng khá sớm. Bốn cột cái của chùa Vĩnh Tràng đều treo lengthy trụ. Đôi phía ngoài chạm tứ linh do bà Lê Thị Ngởi ở Ba Tri (Bến Tre) hiến cúng vào năm 1909. Nét quan trọng đặc biệt là đôi lengthy trụ này còn có lối sắp xếp bố cục tổng quan độc đáo và khác biệt xuất hiện một không hai: chạm chim phượng đứng trên đầu rồng. Có thể nói rằng toàn cảnh nét đẹp của chùa Vĩnh Tràng đều tập trung chuyên sâu vào nghệ thuật và thẩm mỹ tạo hình, trong đó phần tượng chiếm phần lớn.
Quan trọng đặc biệt, tại chùa còn tồn tại Bộ tượng mười tám vị La Hán không thua kém về mặt nghệ thuật và thẩm mỹ so với tượng các vị La Hán chùa Tây Phương. 18 bức tượng phật này nằm tại hai bên tường chánh điện, được tạc từ gỗ mít, mỗi tượng cao khoảng 0,8m, bề ngang gối là 0,58m. Các vị La Hán đều cưỡi thú, trên tay cầm bửu bối. Lối đặc tả của nhóm tượng này cũng mang dáng dấp riêng, rất Nam bộ, nhưng lại thành công xuất sắc trong việc mô tả cảm xúc đặc trưng của từng vị La Hán, chứng tỏ ngoài tay nghề, tác giả còn tương đối am tường giáo lý nhà Phật. Nhà phân tích Trương Ngọc Tường xác lập những pho tượng đẹp tuyệt vời nhất của chùa này là vì thầy trò nghệ nhân Tài Công Nguyên xúc tiến khoảng thời điểm đầu thế kỷ 20. To nhất là tượng Di Đà do ông Tống Hữu Trung ở Vĩnh Long hiến cúng. Ngoài ra còn tồn tại tượng Hộ Pháp khuyến thiện trừng ác… Tổng thể toàn bộ thể hiện đỉnh điểm của nghệ thuật và thẩm mỹ tạc tượng tròn nơi đồng bằng sông Cửu Long.
Xung xung quanh chùa là những vườn chậu cây cảnh trồng nhiều loại hoa thơm cỏ lạ, những hồ nước thơm ngát hương sen và những cây cổ thụ che trùm bóng mát, tạo sự hài hòa và hợp lý tuyệt vời giữa khung cảnh tự nhiên với khuôn viên kiến trúc, khiến cho chùa thêm cổ kính, thâm nghiêm. Vượt trội giữa hoa viên là pho tượng phật Di Đà cao 24m (bệ 6m, tượng 18m). Tượng white color, diễn tả Phật đang đứng trông nom chúng sinh các cõi. Tượng Phật được nhiều người địa phương cho là hình tượng của ngôi chùa lúc bấy giờ.
Cách trung tâm thành phố Hồ Chí Minh khoảng 80km, Vĩnh Tràng sẽ là ngôi chùa cổ lừng danh và là một công trình xây dựng kiến trúc rực rỡ. Có thể nói rằng rằng vẻ đẹp của chùa tập trung chuyên sâu ở nghệ thuật và thẩm mỹ tạo hình và cũng chính là việc phản ánh lịch sử dân tộc mỹ thuật của mảnh đất nền Tiền Giang. Ngày nay, chùa đang trở thành điểm phượt không thể bỏ qua của những khách nước ngoài trong nước và thế giới khi xuất hiện dịp đến tham quan thành phố Mỹ Tho. Hơn thế nữa còn là một nơi phân tích tìm hiểu của nhiều người lúc tới tham quan ngôi chùa tuyệt hảo này./.
