Dinh Đụn (Lý Sơn- Quảng Ngãi) – Nơi dung hòa văn hóa truyền thống Chăm – Việt

Dinh Đụn được xây dựng khoảng thế kỷ 17. Đó là di tích gắn sát với thời kỳ khai thác Cù Lao Ré- Lý Sơn của rất nhiều dòng họ tiền hiền ở phường An Vĩnh, An Hải. Trước đây, dinh Đụn được xây dựng bằng tranh tre, nứa lá và giờ đã được xây dựng quy mô vẫn giữ được những lợi ích của kiến trúc xưa.

Quần thể kiến trúc dinh Đụn tất cả các công trình xây dựng kiến trúc như nhà tiền tế, hậu tẩm và nhà bếp dùng làm nấu nướng vào những dịp tiệc tùng. Kiến trúc dinh Đụn vốn kiểu chữ đinh nên nhà tiền tế xuất hiện kết cấu gỗ còn hậu tẩm kết cấu xây tam hợp. Phía trước phần chính dinh xuất hiện mái hiên tạo ra khoảng hiên tương đối thoáng, người ta dựng 4 cột xây kiểu vuông và tạo ra hai sập từ góc mái xuống nền.

Trên 4 cột trang trí 4 liễn đối chữ Hán sơn son thếp vàng. Hai bên sập của hai bên đầu góc trang trí bức tranh mai trúc, đường diềm bờ mái cũng trang trí bích họa rất đẹp. Bờ mái dinh Đụn đổ khuôn, đắp nổi hình tượng tứ linh, phương pháp trang trí: Ở vị trí trang trí lưỡng lengthy uốn mình quay nguồn vào nhau, hai bên là các tượng lân, quy, phụng sắp đặt theo quy pháp đăng đối. Nghệ thuật tạo khối và sơn vẽ trên các tứ linh được nghệ nhân thể hiện theo kỹ thuật đúc khuôn. Trên đầu hồi của hai nóc mái trang trí cá hóa lengthy đăng đối hai bên, 4 con cá chép vàng ở hai đầu hồi quẫy đuôi uốn mình. Mỗi đầu hồi trang trí theo mô típ tune ngư chầu vào mâm ngũ quả, được tạo tác đắp nổi rất tương xứng, hợp lý. Mô típ này thể hiện ước vọng phúc lộc đời đời của dân làng.

Trên đỉnh nóc mái dinh Đụn trang trí hai rồng tạo từ khuôn theo mô típ lưỡng lengthy tranh châu. Trên 4 góc bờ mái dinh Đụn trang trí hai bạn rồng, phượng theo kỹ thuật tạo khuôn theo mô típ lengthy phụng hòa minh. Nhà tiền tế xuất hiện hai bộ vì kèo, bộ vì kèo chính xuất hiện hai trính thượng, trính hạ. Trong đó, trính thượng đỡ một trụ đội và trính hạ đỡ hai cột trốn quá giang qua trính, link với xà, cột để đỡ bộ khung mái. Liên kết giữa nhà tiền tế và hậu tẩm là bộ vì kèo cầu gồm xuất hiện một trính nối qua hai cột để đỡ một cột trốn. Nối giữa nhà tiền tế và hậu tẩm là máng xối.

Hậu tẩm được không thay đổi gốc, xây dựng bằng đá điêu khắc ong tạo vách, gạch thẻ tạo vòm cuốn… Hậu tẩm xây kiểu vòm cuốn, chồng cổ diêm thành hai tầng, tầng dưới là khoảng trống gian thờ phụng, tầng trên là khoảng trống gian trống. Hậu tẩm chồng cổ diêm thành tám mái, lợp ngói âm khí và dương khí, góc mái trang trí đầu đao. Đỉnh mái trang trí hồ lô, diềm mái gắn sành sứ.

Hiện dinh Đụn đang rất được bảo tồn và phát huy rất tốt. Đó là một trong những điểm tham quan khách nước ngoài không thể bỏ qua lúc đến với Lý Sơn. Không chỉ là một công trình xây dựng kiến trúc đẹp, dinh Đụn còn là một nơi bảo tồn cây cổ thụ hùng vĩ và được công nhận là Cây di tích Việt Nam. Đó là cây đa sộp gần 300 năm tuổi. Trải qua nhiều thế kỷ và đương đầu với thời tiết khắc nghiệt nhưng những cây cổ thụ trong khuôn viên dinh Đụn vẫn vươn lên xanh tốt như mẫu về sức sống mãnh liệt của nhân sự trên đất đảo.

Đến nay, vào trong ngày 3.5 (Âm lịch) hằng năm, dân làng tập trung chuyên sâu đông đủ  để tham dự lễ cúng tế Bà. Việc thờ nữ thần Chăm của người Việt trên đảo Lý Sơn đã đã cho chúng ta thấy những mảnh vỡ của văn hóa truyền thống Chăm trong quá khứ vẫn còn đấy được dung hòa trong tâm văn hóa truyền thống Việt. Đó là sự việc bảo lưu, chuyển tiếp các hình thái tín ngưỡng và vẫn giữ được những lợi ích của nó trong đời sống văn hóa truyền thống tâm linh của quần chúng.