Nếu xuất hiện dịp đến huyện Sốp Cộp (Sơn La) hãy ghé thăm tháp Mường Và. Đó là di tích kiến trúc nghệ thuật và thẩm mỹ vừa mới được trùng tu.
Tháp tọa lạc trên một quả đồi tự tạo, cao 5 tầng, xây dựng theo như hình bút tháp cao 13 m. Đứng từ trên tháp, thả tầm mắt, ta bao quát được cả trung tâm xã Mường Và với cánh đồng rộng lớn và những dãy núi trập trùng bao xung quanh.
Mường Và là một trong những xã đông dân nhất của huyện Sốp Cộp. Theo truyền thuyết, từ thời điểm cách đây khoảng 400 năm, đấy là vùng đất xuất hiện cảnh quan, địa lý tiện lợi, đằng sau bản Mường Và là dãy núi chạy dài, đằng trước là một cách đồng rộng lớn, xuất hiện suối chảy qua. Theo thuyết phong thuỷ, đấy là vùng đất đẹp và ổn định. Thầy địa lý đã bàn với Chẩu Hua (người hàng đầu trong vùng) xây dựng chùa và tháp.Chẩu Hua kêu gọi nhân dân trong vùng khởi công đắp quả đồi ngay tại trung tâm xã. Đất đắp đồi này được lấy từ hai lân cận và đằng sau tháp (lúc này xung xung quanh tháp vẫn còn đó 3 chiếc hồ lớn). Sau khi đắp đồi xong, Chẩu Hua cho xây tháp và dựng chùa bởi tháp và chùa là nơi sinh hoạt tinh thần của rất nhiều bản làng. Không chỉ là nơi nhân dân đến lễ phật, mà còn phải là nơi tập hợp toàn dân vào những ngày hội lớn, nhỏ, bàn thảo những yếu tố tương quan tới quyền lợi công cộng.
Theo lời kể, di tích này trước đó xuất hiện một chùa gỗ 2 gian, cách tháp 100 m. Trong chùa xuất hiện chỗ để thờ tượng (chùa thờ 13 tượng). Ngoài ra còn tồn tại một trống gỗ, một sách cổ viết bằng chữ Phạn. Trải qua chiến tranh tàn phá và không tồn tại sự vận hành, lưu giữ, lúc này chùa bị phá huỷ trọn vẹn; hiện vật trong chùa đa phần do nhân dân lưu giữ.
Tháp Mường Và mang nét văn hoá, tôn giáo của dân tộc Lào tại Tây Bắc nói công cộng và tỉnh Sơn La nói riêng. Để tôn tạo lại một di tích, vừa mới qua Sở Văn hóa truyền thống – Thể thao và Du lịch tỉnh đã thực thi trùng tu lại tháp, nỗ lực giữ các hiện vật gần nhất với nguyên bản. Nét độc đáo và khác biệt của tháp ngoài hình khối còn phải nói tới nhiên liệu xây dựng tháp. Tháp được xây dựng bằng gạch vồ, red color, gắn với nhau bằng vôi, cát và mật. Chân tháp xây dựng theo hình vuông vắn, xây đặc. Giữa các tầng tháp trang trí bằng hình lõm (nhìn mặt phẳng cắt như hình bán nguyệt). Nơi tiếp giáp với tầng 2 trang trí hoa văn dây xoắn điểm xuyết hoa cúc. Nơi tiếp giáp với tầng 3 được trang trí hình voi tăng trưởng núi… tới tầng 5 trang trí như một búp sen.
Phía sau Tháp Mường Và là một dải núi dài ôm lấp tháp. Trước mắt là một cánh đồng rộng lớn xuất hiện con suối Nậm Ca chảy qua, phía xa xuất hiện dãy núi chắn ngang. Buổi sớm và xế chiều nhìn xa xa màn sương giăng như một dòng sông mây ngang sườn núi. Từ trên đồi nhìn chung cả trung tâm xã với những cánh đồng lúa rộng, những mái nhà sàn mái lợp ngói phủ mầu rêu phong… khiến cho cảnh sắc trở lên sinh động.
Thăm Tháp Mường Và vào thời gian tháng 6 hoặc tháng 11 trong năm ta thấy màu vàng óng cùng mùi thơm toả ra từ những cánh đồng lúa chín. Quan trọng, sau thời điểm kết thúc vụ mùa khi về khách nước ngoài sẽ tìm mua đuợc đặc sản địa phương là nếp tan hin, tan lo, tan nhe, tan đỏ – giống lúa chỉ trồng nổi bật ở Mường Và, Mường Lạn và Púng Bánh.
Hàng năm đến ngày 15/4, nhân dân địa phương trong vùng nô nức đến Tháp Mường Và trảy hội, đón mừng năm mới tết đến. Với việc tôn tạo trùng tu tháp Mường Và, đây sẽ là điểm đến lựa chọn ở trong tuyến phượt của tỉnh, tạo điều kiện kèm theo cho địa phương xúc tiến tăng trưởng phượt sinh vật cảnh và quần chúng.
