Trong mạng lưới hệ thống 141 ngôi chùa Khmer trên đất Trà Vinh, chùa Âng (tiếng Khmer là Angkorajaborey), sẽ là ngôi chùa cổ kính nhất, lạ mắt nhất và có lẽ rằng đẹp tuyệt vời nhất, với những lợi ích thẩm mỹ và nghệ thuật, văn hóa truyền thống, điêu khắc và tôn giáo còn sót lại ở đây. Vì thế, đến với đất Trà Vinh thì không thể không đến với chùa Âng một lần.
Nằm cách trung tâm thành phố Trà Vinh khoảng 7km, chỉ một cuốc xe ôm hoặc một chuyến taxi ngắn là tới chùa Âng, ở trong khuôn viên rộng khoảng 4ha với khu vực êm đềm, cổ kính và thơ mộng.
Theo truyền thuyết, chùa Âng được xây dựng lần thứ nhất vào lúc năm 990, thời điểm cuối thế kỷ 10, nhưng vấn đề này đến nay vẫn chưa xác lập rõ thực hư. Nhưng nếu tính từ đời vị trụ trì thứ nhất, và theo nhiều sách sử còn lưu lại, chùa Âng rất có khả năng được xây dựng bằng tre lá từ thời điểm năm 1695, đến năm 1842 thì được dựng lại được làm bằng gỗ quý. Sau này còn được xây dựng, sữa chữa, trùng tu vài lần cho tới thời buổi này.
Chùa Âng được xây dựng trọn vẹn theo phong thái chùa Khmer Nam Bộ, xung vòng quanh xuất hiện hào nước sâu phủ quanh. Cổng chùa là ba ngọn tháp cao xuất hiện đắp hình mẫu con chằn. Phía trước chính điện là 6 cây cột cao, chạm khắc nhiều hình tiên nữ, chim thần vô cùng sống động. Mái chùa khá đặc biệt quan trọng, lợp ngói, phân thành 3 tầng, được chống đỡ bằng 12 cột gỗ quý. Mái trên với dốc và cao hơn nữa hai mái còn sót lại, các chóp mái cong vút và vươn cao, tạo ra sự hài hòa và hợp lý vô tận giữa nhân sự, tôn giáo và tự nhiên mênh mông. Các gò mái xuất hiện thần rắn Naga đuôi cong vút, tượng trưng cho việc dũng mãnh vĩnh cửu. Xung vòng quanh còn tồn tại những cột trụ, hàng rào với đầu thần Bayon bốn mặt.
Cửa chính của chùa mở về phía Đông, thêm cửa hậu mở về phía Tây, đem vào chính điện trên một nền đất đắp cao khoảng 2m. Giữa trang chính điện là bệ thờ theo phái Phật giáo Nam Tông, chỉ thờ Phật Thích Ca với tượng Phật chính cao 2,1m, nét mặt hiền từ. Xung vòng quanh còn có tầm khoảng 50 tượng Phật lớn nhỏ tạc bằng đá tạc hoặc gỗ, bức tượng phật nào cũng tồn tại thần thái rất là sinh động, là những tác phẩm thẩm mỹ và nghệ thuật có mức giá trị cao. Các bức tường vòng quanh chính điện là những bức tranh vẽ, kể về cuộc sống Đức Phật Thích ca. Quan trọng, trên trần của chính điện là bốn bức bích họa lớn, mô tả bốn tiến trình trong cuộc sống Đức Phật: Đản sanh, xuất gia, đắc đạo và nhập niết bàn.
Nói theo một cách khác, chùa Âng không chỉ là là một ngôi chùa, còn là một một trung tâm văn hóa truyền thống, thẩm mỹ và nghệ thuật, tôn giáo, giáo dục trọng điểm, là nơi bảo tồn, gìn giữ, và thịnh hành những tầm cỡ, giáo lý, sách báo, các tác phẩm văn học thẩm mỹ và nghệ thuật trọng điểm của người dân trong vùng và của khách hàng thập phương. Những bức tượng phật, bích họa, điêu khắc trang trí trong chùa là một những dự án công trình kiến trúc – mỹ thuật và thẩm mỹ và nghệ thuật lạ mắt, tiêu biểu vượt trội.
Ngoài ra, chùa Âng còn là một một trung tâm văn hóa truyền thống – giáo dục trọng điểm, là nơi dạy chữ Khmer cho trẻ nhỏ và sư sãi trong vùng, là ngôi trường mà các thanh niên Khmer đến tu học.
Đến thăm chùa Âng, ngắm nhìn những lợi ích kiến trúc, thẩm mỹ và nghệ thuật lạ mắt, lắng nghe tiếng kinh kệ yên ổn, vui với tiếng ê a đọc chữ của trẻ nhỏ, thư thái tản bộ vòng quanh chùa để cảm nhận tự nhiên và cuộc sống thường ngày đang hòa quyện vào nhau…là những cảm xúc khó quên./.
