Nằm tại xóm Đông, xã Kiền Bái, huyện Thủy Nguyên, đình Kiền Bái là dự án công trình kiến trúc – điêu khắc cổ kính và nổi tiếng của Hải Phòng. Di tích này còn có từ thế kỷ XVII – thế kỷ tăng trưởng rực rỡ của nghệ thuật và thẩm mỹ dân gian.
Đình Kiền Bái xuất hiện quy mô vừa phải nhưng được làm trọn vẹn được làm bằng gỗ lim, xuất hiện cấu trúc hình chữ “đinh” quen thuộc và là ngôi đình nổi bật ở Hải Phòng còn giữ được mạng lưới hệ thống ván sàn thời khởi dựng.
Đình ngoài hay còn gọi là tiền đường gồm ba gian, gian giữa là nơi tổ chức các nghi lễ tế tự. Đình trong (hậu cung) gồm ba gian chuôi vồ là nơi an tọa của Đức Thành Hoàng bản thổ.
Đình Kiền Bái xuất hiện sức thú vị khách nước ngoài thập phương, các nhà phân tích không những ở lợi ích lịch sử dân tộc mà còn phải do nghệ thuật và thẩm mỹ trang trí kiến trúc tài hoa và phóng khoáng của người xưa. Cả dự án công trình này là một bộ sưu tập tranh điêu khắc gỗ quý giá được tạo tác trên nền của một kiến trúc cổ kính và thanh nhã.
Nghệ thuật trang trí ở đình Kiền Bái hầu hết được tập trung chuyên sâu thể hiện trên các vị trí xuất hiện điều kiệu phô diễn được vẻ đẹp của tôi. Rồng là đề tài phổ cập và xuất hiện tỷ lệ tương đối dày đặc trong những hoạt cảnh trang trí.
Ở mỗi mảng chạm khắc dù là chạm nổi hay chạm lộng hay chạm bong kênh, bong hình thì trọng tâm lúc nào cũng là một rồng lớn (rồng mẹ) xuất hiện thân mập, ngắn lượn từ dưới lên, đầu ngóc cao, mặt quay ra ngoài.
Rồng xuất hiện đầu to, trán dô, miệng há rộng, mũi sư tử và tóc là một cụm đao lửa hình mũi mác bay về sau tạo xúc cảm động trong khuôn viên tĩnh.
Thân rồng tròn lẳn phủ một lớp vảy rắn nổi, chân xuất hiện bốn móng sắc và nhọn như cựa gà chọi. Chung xung quanh rồng mẹ dù đang vuốt râu hay hí thủy, xuất hiện thật nhiều rồng con trong một tổng số lẻ như: 5, 7, 9, 11 và 13.
Đi kèm theo với rồng là những loài vật trong hàng tứ linh như phượng, lân. Phượng thường được thể hiện trong tư thế trình diễn nghệ thuật và thẩm mỹ “gia truyền” với những động tác múa uyển chuyển và kiêu sa.
Con rồng không những được thể hiện cùng đồng loại hay các bậc tứ linh mà nó còn hòa tâm hồn với những con thú khác không phải là loài vật “linh” ở trên các vì cốn hay mặt ngoài ra ván bưng. Đó là những con thú “tầm thường” nhưng rất đỗi thân quen với làng quê và nhân sự Việt Nam, như lợn, chó, dê, nai, mèo, cá… nhiều nhất vẫn là lợn.
Lợn xuất hiện thân hình mập mạp như trong tranh Đông Hồ nhưng lại nghịch ngợm như các chú lợn rừng hoang dã. Lợn ngồi trên lưng nắm râu, cầm tóc và còn cả gan gặm chặt lấy đuôi rồng.
Du khách hàng đã quen với những cảnh “lưỡng long chầu nguyệt”, “lưỡng long tranh châu”… nhưng “lưỡng long chầu lợn” và “rồng chầu người” chắc chỉ ở đình Kiền Bái mới xuất hiện. Ngoài ra, đình còn tồn tại những tiểu cảnh đậm vẻ làng quê yên bình như lợn ăn lá dáy, mèo ngủ ngày, người cưỡi voi, ngựa voi chăm lo, voi chiến đua tài…
Liên hoan tiệc tùng thuở nào vang bóng
Thời xưa, đình Kiền Bái cũng khá được nghe biết là nơi xuất hiện nhiều liên hoan tiệc tùng lớn. Trong đó, liên hoan tiệc tùng cướp bông được tổ chức triển khai vào trong ngày 12 tháng Giêng hằng năm là liên hoan tiệc tùng “vui nhất, hoành tráng nhất, quyết liệt nhất” theo lời của cụ công cụ bà cao niên.
Để sẵn sàng chuẩn bị cho liên hoan tiệc tùng cướp bông, làng cần hai cây tre to, tốt nhất. Nhà nào xuất hiện tre được chọn thì nhà đó phải đem bánh chưng, bánh dày ra tế. Sau khi hạ tre, cụ công cụ bà chọn mười thanh niên chưa vợ tuổi từ 18 tuổi lên chặt hai khúc tre để vót hai cây bông hình hoa ở đầu.
Trước lễ cướp chính thức xuất hiện lễ cướp cờ, cụ chủ trì lễ vừa tung cây bông lên trời, lập tức mười thanh niên trong trang phục quần đỏ, áo đỏ, thắt lưng xanh, chít khăn điều xông vào cướp trong tiếng hò reo, cổ vũ của dân làng. Đây mới chỉ là lễ cướp thử nên không tồn tại giải, lễ cướp mang tính chất tượng trưng ước lệ trước cửa sân đình.
Khác với lễ cướp thử, cướp giải thật thu hút rất nhiều người từ già tới trẻ, không kể là trai hay gái, thậm chí là phụ nữ xuất hiện con mọn cũng khá được tham gia. Cuộc thi này rất nhiều vui, trải dọc qua đến sáng hôm sau.
Đồng thời với liên hoan tiệc tùng cướp bông, thì tại đình cũng ra mắt nhiều hội thi khác thu hút đông người như hát đúm, thi làm làm cỗ bánh… Ai được giải trong cuộc thi cướp bông thì làng ưu tiên mời ăn bánh của người đạt giải quán quân cuộc thi làm cỗ bánh. Hai người đoạt giải quán quân của hai cuộc thi nêu trên nếu chưa vợ, chưa chồng, thì dân làng vun vén cho thành vợ, thành chồng.
Người được giải cướp bông còn được dân làng tôn vinh vì họ đã được diễm phúc của thần ban tặng. Lễ cướp bông được cho là bắt nguồn từ thời xa xưa, từ tục thờ sinh thực khí của phái mạnh được nâng cấp và tăng trưởng lên mà thành. Ai cướp được cây bông thì mọi người khỏe mạnh, con cháu đông vui, làm ăn khấm khá suốt cả năm./.
