Khu du ngoạn Suối Mỡ là vị trí quen thuộc của không ít đoàn du ngoạn trong và ngoài nước. Sự tâm điểm, góp vốn đầu tư của Nhà nước và địa phương đã và đang biến ở đây trở thành trung tâm du ngoạn tổng hợp lớn số 1 Bắc Giang với không thiếu hạng mục nhằm phục vụ tốt nhất yêu cầu về nghỉ ngơi, tham quan, cắm trại, leo núi, bơi thuyền, câu cá, đua ngựa, săn bắn….của khách hàng du ngoạn.
Khu du ngoạn suối Mỡ nằm trên địa phận xã Nghĩa Phương, huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang, cách thành phố Bắc Giang 30 km về phía đông. Suối Mỡ nằm cách thủ đô TP Hà Nội 80 km theo quốc lộ 31 và đường tỉnh lộ 293. Suối Mỡ ở trong thung lũng núi Huyền Đinh- Yên Tử. Nó được mệnh danh theo tên một con suối với nhiều thác nước lớn, nhỏ và nhiều bồn tắm tự nhiên kỳ thú trỉa dọc theo dòng chảy. Phong cảnh Suối Mỡ rất huyền ảo, những con suối tung bọt nước lên những phiến đá tạo thành ở đây một bức tranh sơn thuỷ lãng mạn mang vẻ đẹp rất tự nhiên.
Giá trị về mặt lịch sử dân tộc, văn hóa truyền thống và tín ngưỡng của Khu du ngoạn Suối Mỡ gắn sát với ba ngôi đền (đền Thượng, đền Trung và đền Hạ) thờ Thánh Mẫu Thượng Ngàn.
Lịch sử vẻ vang kể lại rằng, đàn bà thứ IX của vua Hùng, công chúa Quế Mị Nương là người yêu thích du ngoạn cùng sơn thủy lãng mạn, thả mình cùng cỏ cây hoa lá và trời đất mênh mông. Khi đến vùng đất nay, Mị Nương thấy dân tình ở đây sống thật khốn khổ, đói rách vì hạn hán, đất đai thì cằn cỗi, công chúa rất buồn lòng. Vào trong ngày đầu xuân, Mị Nương lên núi Huyền Đinh đi dạo chơi, bất choặt một cơn gió mạnh đã cuốn Nàng bay đi và đưa Nàng tới khúc Suối Mỡ ngày này. Khi hạ giá xuống đây (thác Vực Mỡ), Mị Nương đã dùng 5 đầu ngón chân ấn xuống tảng đá và từ những vết chân này một dòng nước mát ào ào chảy tạo ra thành một con suối. Đó là một Suối Mỡ ngày này. Con suối đưa nước tưới đồng ruộng, nhân dân ở đây xuất hiện nước canh tác, sinh sống, vòng quanh năm mưa thuận gió hòa, đồng ruộng tốt tươi, cuộc sống thường ngày ấm no, hạn phúc hẳn lên. Để đời đời ghi công ơn ấy, nhân dân đã lập ba ngôi đền thờ và suy tôn bà là Thánh mẫu Thượng ngàn. Hội đền được tổ chức triển khai hàng năm vào trong ngày 30 tháng 3 và 1 tháng 4 (âm lịch) với phần lễ trang trọng và phần hội đông vui, sống động.
Cũng từ đó người ta gọi con suối này là Suối Mẫu, và chỗ in dấu 5 đầu ngón tay của Mị Nương mang tên là Vực Mẫu. Do thời hạn, và phần lớn di ảnh hưởng tác động của kiểu “đọc trại”, Suối Mẫu và Vực Mẫu mới mang tên như ngày này là Suối Mỡ và Vực Mỡ. Ba ngôi đền (Thượng, Trung và Hạ) được xây dựng vào tầm khoảng thế kỷ XV- XVI (dưới thời nhà Lê). Hiện nay ba dự án công trình nhằm tưởng nhớ công ơn của Thánh Mẫu ngày này vẫn giữ được những nét kiến trúc cổ và ý nghĩa lịch sử dân tộc, tín ngưỡng thâm thúy.
Lịch sử vẻ vang Suối Mỡ còn gắn sát với cuộc đấu tranh chống giặc ngoại xâm của cha ông ta. Tương truyền, trong thời hạn chống quân Nguyên Mông từ phương Bắc, Hưng Đạo đại vương Trần Quốc Tuấn đã lập đại bản doanh ở ở đây để ngăn chặn mũi tiến quân của bọn xâm lược từ ải Chi Lăng. Hưng Ðạo Vương từng đến vùng đỉnh thác xem xét địa hình, sắp xếp việc binh, tìm kế đánh lui quân thù xâm lược. Để ghi nhớ môc son lịch sử dân tộc này, người ta đã lập ở đây ngôi đền mang tên là Đền Trần, ngay bên thác.
Đền Hạ là ngôi đền xuất hiện mô nhất, xây trên khuôn viên thoáng mát bên con suối Mỡ sum suê bóng mát cổ thụ. Ðền Hạ là hình mẫu kiến trúc vượt trội cho một ngôi đền thờ Mẫu ở những thế kỷ 19 – 20 vùng đồng bằng Bắc Bộ. Lên rất cao hơn thế nữa là ngọn “Thác Chúa”, còn gọi thác “Thùm Thùm”. Nước vòng quanh năm đổ như sấm rền, vang vọng khắp vùng thung lũng. Tiếp đến là vấn đề dừng chân nơi đền Trung và đền Thượng.
Mỗi ngôi đền đều phải có nét kiến trúc không trọn vẹn giống nhau, nhưng cả hai thường rất trang trọng, thâm nghiêm và mang nét cổ kính. Nét kiến trúc lạ mắt của đền Thượng hòa quện vào phong cảnh ở một độ tốt nhất định, xuất hiện núi, cáo cây xanh và thanh tĩnh. Nét kiến trúc đó xuất hiện ở nhiều ngôi miếu ôm thân núi nhiều vùng quê Bắc Bộ, xuất hiện hậu cung là một vòm grasp tự nhiên. Hậu cung của đền Thượng xuất hiện đường bậc đá dẫn lên đỉnh núi Bà Bô. Từ đó hoàn toàn có thể ngắm nhìn phong cảnh xung vòng quanh, xuống các phía, và cũng sẽ có thể thấy rõ đồi Giang Khế, nơi tương truyền xưa kia từng xuất hiện lầu vọng nguyệt. Thắng tích suối Mỡ còn tồn tại chùa Hòn trứng, chùa Hồ Bắc, đình Xoan, bãi Quần Ngựa…
Chính cái chất tín ngưỡng cùng những lợi ích lịch sử dân tộc – văn hóa truyền thống, phối hợp phong cảnh sơn thủy lãng mạn đã tạo cho Suối Mỡ một diện mạo của một Khu di tích -du lịch thu hút ngày càng trở nên nhiều khách vãng lai quan bốn phương. Với những lợi ích của tớ năm 1998, suối Mỡ đã được Bộ Văn hoá – Thông tin (nay là Bộ Văn hóa truyền thống, Thể thao và Du lịch) công nhận là Di tích lịch sử dân tộc văn hoá cấp vương quốc.
Hiện nay Khi du ngoạn Suối Mỡ là vị trí quen thuộc của không ít đoàn du ngoạn trong và ngoài nước. Sự tâm điểm, góp vốn đầu tư của Nhà nước và địa phương đã và đang biến ở đây trở thành trung tâm du ngoạn tổng hợp lớn số 1 Bắc Giang với không thiếu hạng mục nhằm phục vụ tốt nhất yêu cầu về nghỉ ngơi, tham quan, cắm trại, leo núi, bơi thuyền, câu cá, đua ngựa, săn bắn….của khách hàng du ngoạn.
Đồng thời tình hình cộng đồng của không ít trung tâm du ngoạn, Khu du ngoạn Suối Mỡ đang dần phải đối đầu với những vấn nạn mà phần lớn phát sinh ra từ chính ý thức người tham gia du ngoạn, vui chơi vui chơi và của từ đầu đến chân dân địa phương, như: tranh cướp khách nước ngoài, tua du ngoạn; bói toán, bài bạc, vứt rác thải bừa bãi… Kề bên việc thắt chặt công tác vận hành nhằm kịp thời phát hiện ra và xử phạt nghiêm những hành vi làm ảnh hưởng tác động đến cảnh sắc, môi trường tự nhiên du ngoạn ở đây, nên phải xuất hiện những giải pháp tuyên truyền hữu ích nhằm nâng lên ý thức của khách nước ngoài và người dân địa phương trong việc giữ gìn cảnh sắc cộng đồng./.
