Đền Thác Cái, xã Yên Phú (Hàm Yên) xuất hiện từ thế kỷ XV. Trong sách Dư địa chí của Nguyễn Trãi mang tên là Tiên thiềm mẫu tử (thác cóc mẹ, cóc con). Mặt trước ngôi đền khuynh hướng về phía sông Lô, nơi xuất hiện một trung tâm đá thác lớn hiểm trở chắn ngang sông, vòng quanh năm nước réo. Tại Thác Cái, một số trong những thác nước lớn chảy mạnh tạo âm thanh lớn mang tên là Hý tượng cảng (Thác voi rống), Tẩu mã cảng (Thác ngựa phi) để diễn tả sự kinh hoàng của thác.
Trong đền Thác Cái, tấm văn bia cổ trong điện thờ cũ xuất hiện dòng chữ Hán: “Đại Than thủy khẩu, cảm ứng Long Mẫu nương nương thần vị”. Đại ý là: Ghềnh đá lớn cửa sông chạm màn hình các vị Thần Mẫu”. Trước năm 1978, khi ngôi đền còn nguyên vẹn, trên ban thờ chính điện xuất hiện một tượng phật Long Mẫu và hai bên, mỗi bên xuất hiện một tượng Nương Thần được làm bằng gỗ. Theo tục tế lễ của người dân ven sông, Long Mẫu sẽ là vị thần tối thượng, trong lời khấn Nôm được gọi là Bà chúa Thượng ngàn (hay Chúa Bà). Trong bài tế đó xuất hiện kèm lời phụng hai vị Nương Thần là Ngọc Nương và Phương Nương. Theo truyền thuyết từ thời đại Hùng Vương, đó là Ngọc Lân công chúa và Phương Dung công chúa. Hai vị nương Thần này đã được thờ làm chính Thần ở đền Hạ và đền Thượng (TP Tuyên Quang), đã được ghi trong Đại Nam Nhất Thống chí. Như vậy, đền Thác Cái bắt nguồn từ tục thờ Mẫu của nhân dân Lạc Việt xuất hiện từ xa xưa trong lịch sử dân tộc.
Đền Thác Cái hiện là vấn đề tham quan phượt tâm linh mê hoặc của khách nước ngoài thập phương, gắn với liên hoan tiệc tùng Động Tiên, Chợ Quê Hàm Yên, liên hoan tiệc tùng chọi trâu Hàm Yên, chợ Thụt xã Phù Lưu vào dịp đầu xuân hàng năm./.
