Di tích Nhà tù Lao Bảo (Quảng Trị)

Cụm tượng đài di tích Nhà tù Lao Bảo

Nguyên xưa đó là vùng đất hoang vu, rừng núi chập chùng, nhiệt độ khắc nghiệt, địa hình hiểm trở, nhưng Lao Bảo xuất hiện một vị trí sách lược trọng điểm. Duới thời phong kiến Lao Bảo là đồn trấn ải biên thuỳ của Nhà Nguyễn dùng để làm trấn giữ một  phần phên dậu phía Tây của Tổ quốc, vừa dùng làm nơi lưu đày các tội đồ xuất hiện án phạt nặng.

Từ khi thực dân Pháp đặt quyền bảo lãnh lên nước nhà Việt Nam, đồng thời việc khai thác thuộc địa, trấn áp các cuộc khởi nghĩa, các trào lưu cách mạng, chúng đã cho xây dựng một loạt nhà tù ở nhiều nơi để giam giữ những người dân yêu nước và các chiến sỹ Cộng sản. Chính vì thế từ khi Pháp chính thức mở Đường 9 (năm 1904), thì sau 4 năm, chính quyền trực thuộc thực dân hợp tác vào việc upgrade Bảo Trấn Lao thời nhà Nguyễn thành nhà tù Lao Bảo (1908).

Lúc mới lập, nhà tù Lao Bảo chỉ mất hai dãy nhà giam được làm bằng gỗ, lợp ngói, tường trét toóc xi, gọi là Lao A và Lao B; Mỗi dãy nhà dài 15m, rộng  5m, cao 2m rất có thể giam giữ được 60 tù nhân.

Từ khi Đảng Cộng sản Việt Nam Ra đời, nhiều trào lưu cách mạng nổ ra khắp miền Trung, thực dân Pháp tăng cường săn lùng, bắt bớ đàn áp cách mạng. Để phục vụ cho việc giam giữ tù nhân là đảng viên Đảng Cộng sản. Cuối năm 1934, chúng cho xây dựng thêm mạng lưới hệ thống nhà lao kiên cố bằng bê tông, cốt thép là lao C, D, hầm E; Mỗi nhà lao dài 30m, rộng 6m. giam giữ được khoảng 180 tù nhân. Và Khu biệt giam xuất hiện 13 buồng, mỗi buồng rộng 1m, cao 2,14m.. Toàn bộ các công trình xây dựng được bao xung quanh bởi mạng lưới hệ thống tường thành  kiên cố cao 3,5m và nhiều lô cốt bảo vệ ở những góc thành và các vị trí trọng điểm.

Ảnh tư liệu

Ngoài ra, còn tồn tại một vài công trình xây dựng phục vụ khác ví như: Nhà Đồn trưởng, nhà tra tấn, hỏi cung, trại lính, kho, xưởng mộc, xưởng rèn…Các công trình xây dựng này nằm trên diện tích quy hoạnh hơn 10 héc ta.

Nhà tù Lao Bảo là một trong năm nhà tù lớn số 1 Đông Dương, đã kìm hãm các nhà yêu nước, chiến sỹ cộng sản của vùng Trung Bộ. Với nhiệt độ khắc nghiệt, nạn muỗi rừng, lũ quét đồng thời chính sách nhà tù khắc nghiệt như: tra tấn dã man, lao dịch nặng nề; ăn uống tồi tệ, đau ốm không tồn tại thuốc males đã hành hạ thể xác nhân sự đến chết dần, chết mòn…,  nhà tù Lao Bảo trở thành địa ngục trần gian riêng với tù nhân. Tuy nhiên, bỏ mặc gông cùm, xiềng xích và sự tàn bạo của bọn cai ngục; biến nhà tù thành trường học cách mạng, tôi luyện ý chí; Các thế hệ tù nhân ở đây đã thường xuyên đấu tranh, nhiều tấm gương hy sinh rất là oanh liệt khiến cho quân địch lo ngại, buộc chúng phải lùi bước, thả lỏng chính sách tù đày.

Nền nhà giam (Lao C)

Gần 40 năm tồn tại, nhà tù Lao Bảo đã kìm hãm hàng nghìn chiến sỹ Cộng sản và yêu nước. Trong đó xuất hiện nhiều đồng chí lãnh đạo cách mạng chủ chốt, tiêu biểu vượt trội như: Lê Thế Tiết, Trần Hữu Dực, Lê Thế Hiếu, Đoàn Lân, Hồ Bá Kiện, Liêu Thanh, Trần Công Ái, Tố Hữu, Lê Chưởng…

Trãi qua hai trận chiến tranh, nhất là trong trận chiến tranh chống Mỹ, Nhà tù Lao Bảo đã trở nên phá huỷ gần như là trọn vẹn, nhiều công trình xây dựng chỉ còn sót lại một phần kiến trúc như: Lao C, D, E, Nhà hỏi cung, Khu biệt giam, một vài lô cốt… nhưng hầu hết đã trở nên biến dạng và trở thành hoang phế.

Ngày nay, ngoài những chứng tích tội ác của quân địch gây ra riêng với dân tộc ta, tại đây còn tồn tại một vài công trình xây dựng mới xây dựng nhằm phục vụ cho công tác bảo tồn, phát huy lợi ích di tích như: Nhà trưng bày bổ sung cập nhật, Cụm tượng đài, Nhà bia, Nhà đón tiếp…

Bia di tích Nhà tù lao Bảo

Nhà tù Lao Bảo là dẫn chứng sống động về tội ác của thực dân Pháp riêng với nhân dân ta trong những thập niên thời điểm đầu thế kỷ XX. Đồng thời còn là một nơi phản ánh tinh thần chịu đựng, kiên cường, ý chí cách mạng to lớn và quyết tâm thắng lợi quân địch trong mọi trường hợp của những người dân yêu nước và chiến sỹ Cộng sản. Là bài học kinh nghiệm quý báu trong việc giáo dục đạo đức cách mạng cho những thế hệ thời điểm ngày hôm nay và tương lai.