Khu lưu niệm Nguyễn Du thuộc xã Tiên Điền, Nghi Xuân, thành phố Hà Tĩnh, cách thành phố thành phố Hà Tĩnh khoảng 50km và cách Vinh (Nghệ An) khoảng 8km. Đến ở đây khách nước ngoài sẽ có được dịp tìm hiểu thêm về cuộc sống và sự nghiệp của Nguyễn Du đồng thời cũng là dịp hiểu thêm về dòng họ Nguyễn Tiên Điền.
Nguyễn Du (1765 – 1820) tên tự là Tố Như, hiệu là Thanh Hiên, nguyên quán tại làng Tiên Điền, huyện Nghi Xuân, phủ Đức Quang, trấn Nghệ An (nay thuộc tỉnh thành phố Hà Tĩnh) nhưng sinh ra và lớn lên tại Thăng Long (thủ đô thời nay). Cha của cụ là Hoàng giáp Nguyễn Nghiễm và mẹ là Trần Thị Tần làng Hoa Thiền, huyện Đông Ngạn, xứ Kinh Bắc (nay là tỉnh Bắc Ninh).
Từ nhỏ Nguyễn Du đã được tiếp thu thâm thúy tinh tuý văn hoá của cả ba vùng: Xứ Nghệ – Thăng Long và Kinh Bắc. Chính vì thế, Nguyễn Du lớn lên trở thành người học rộng, tài cao, tinh thông cả Phật học và sành các môn thi, họa. Tác phẩm Truyện Kiều là một minh chứng rất rõ ràng về Nguyễn Du. Đây là sự việc đóng góp rất rộng lớn vào kho tàng văn học Việt Nam.
Di tích lịch sử hào hùng Khu lưu niệm cụ Nguyễn Du được xây dựng để các nho sỹ, văn sỹ và khách nước ngoài trong và ngoài nước yêu yêu thích Truyện Kiều, ngưỡng mộ cụ Nguyễn Du – một Đại thi hào dân tộc, một Danh nhân văn hóa truyền thống toàn cầu; đến thắp hương tưởng niệm. Đó là Khu di tích lịch sử văn hóa truyền thống thuộc quần thể di tích dòng họ Nguyễn Tiên Điền. Quần thể di tích này là một tổng hợp gồm nhiều di tích: đền thờ Đại Vương TS Nguyễn Huệ; đền thờ Nguyễn Nghiễm, Nguyễn Trọng; đàn tế Nguyễn Quỳnh; 2 ngôi nhà Tư văn; trung tâm mộ đại thi hào Nguyễn Du, bảo tàng Nguyễn Du và nhà thờ Nguyễn Du.
Ngôi nhà thờ Nguyễn Du được xây dựng vào năm 1825, ngay trên mảnh vườn nhà cụ thuộc xóm Tiền Giáp. Bên trong xuất hiện bàn thờ cúng xây bằng vôi cát, phía trên xuất hiện treo bức hoành phi đề 4 chữ “Hồng sơn thế phả” do Hoàng Phù Phái, tước trung hiếu đại phu đời nhà Thanh tặng vào năm thứ 55 triều Càn Long (1790) cùng bài vị bằng đá điêu khắc xuất hiện khắc dòng chữ “Thanh Hiên Nguyễn Tiên Sinh”.
Tiếp theo nhà thờ Nguyễn Du là đến bảo tàng nguyễn Du – nơi trưng bày nhiều tài liệu, hiện vật gốc quý tương quan trực tiếp đến cuộc sống và sự nghiệp của đại thi hào Nguyễn Du. Hiện nay, đó là phòng trưng bày gần 1000 tài liệu, hiện vật, vượt trội như nghiên bút của Nguyễn Du, bản Kiều in từ bản khắc năm 1866, cuốn Truyện Kiều viết theo lối thư pháp (độc bản), thư pháp Truyện Kiều dài nhất Việt Nam (độc bản), bộ sưu tập Truyện Kiều xuất bản bằng các thứ tiếng, sưu tập sách viết về Nguyễn Du…
Đến Khu lưu niệm cụ Nguyễn Du, khách nước ngoài vừa xuất hiện dịp được ngắm nhìn phong cảnh ở đây vừa xuất hiện dịp được tìm hiểu thêm về lợi ích văn hóa truyền thống lịch sử hào hùng, tính nhân văn của quần thể di tích Nguyễn Tiên Điền. Quan trọng đặc biệt, nếu đến đây vào những ngày đầu xuân, khách nước ngoài sẽ tiến hành thưởng thức những đêm thơ Nguyễn Du tận nơi Tư văn trong Khu lưu niệm Nguyễn Du.
Khu di tích Đại thi hào Nguyễn Du là một quần thể công trình xây dựng kiến trúc thờ tự, tưởng niệm Nguyễn Du cùng những bậc tài danh kiệt xuất của dòng họ Nguyễn ở Tiên Điền, như Giới hiên công Nguyễn Huệ, Xuân Quận công Nguyễn Nghiễm, Lam Khê hầu Nguyễn Trọng, Địch Hiên công Nguyễn Điều, Quế Hiên công Nguyễn Nễ… Những di tích văn hóa truyền thống trong Khu di tích còn được bảo tồn có mức giá trị quan trọng về lịch sử hào hùng, văn hóa truyền thống, khoa học… giúp tất cả chúng ta tìm hiểu về nguồn gốc, thời kỳ tạo ra, tăng trưởng, truyền thống lịch sử văn hóa truyền thống, khoa bảng… của dòng họ Nguyễn ở Tiên Điền và việc nhìn nhận về cuộc sống, sự nghiệp, những đóng góp của Đại thi hào Nguyễn Du và dòng họ Nguyễn ở Tiên Điền cho nền văn học Việt Nam. Đó cũng là nguồn tư liệu uy tín để tìm hiểu về tín ngưỡng, phong tục tập quán, đời sống văn hóa truyền thống tinh thần của làng quê Tiên Điền nói riêng, văn hóa truyền thống làng xã Việt Nam nói công cộng trong sự tăng trưởng của lịch sử hào hùng dân tộc./.
