Bình Thuận là miền đất xuất hiện bề dày lịch sử dân tộc, văn hóa truyền thống lâu lăm, nhất là văn hóa truyền thống Chăm pa, điển hình nổi bật xuất hiện nhóm di tích tháp Po Sah Inư, trải qua bao thay đổi của thời hạn và thăng trầm lịch sử dân tộc vẫn đứng sừng sững, trầm mặc với vẻ đẹp nguyên sơ, bí hiểm.
Tháp Po Sah Inư hay còn gọi là Tháp Chăm Phố Hài, tháp Bà Tranh, nằm trên đồi Bà Nài, thuộc phường Phú Hài, cách trung tâm thành phố Phan Thiết 7 km về phía Đông Bắc. Với vẻ đẹp huyền bí, kiến thúc thẩm mỹ và nghệ thuật lạ mắt, tháp Po Sah Inư đã được xếp hạng di tích vương quốc và hiện nay đang là một trong những điểm du ngoạn mê hoặc.
Nhóm tháp này còn có phong thái kiến trúc Hòa Lai – một trong những phong thái thẩm mỹ và nghệ thuật cổ của Chăm pa. Tuy chỉ mất kích thước vừa và nhỏ, nhưng nó chắt lọc được những tinh tuý kỹ thuật kiến trúc và thẩm mỹ và nghệ thuật trang trí của người Chăm xưa tạo ra vẻ uy nghiêm và kỳ bí. Hơn thế, đây còn là một một trong những cụm tháp tồn tại tương đối nguyên vẹn cho tới thời nay.
Truyền thuyết nhận định rằng, Po Sha Inư là tên thường gọi của một vị công chúa Chăm – một người tài sắc vẹn toàn, theo đạo Bà-la-môn. Tuy nhiên nàng đem lòng yêu thương chàng Pôchok theo đạo Bà ni. Do không giống nhau về tôn giáo nên hai người không thể phối hợp với nhau. Về sau công chúa Po Sah Inư nghe lời khuyên của vua cha, nàng từ bỏ tình nhân trở về với đạo của tôi và giúp vua cha xây dựng cơ nghiệp. Công chúa Po Sah Inư đã xuất hiện công dạy cho tất cả những người dân cách ứng xử, dạy nghề đánh cá, làm gốm, dệt vải… Từ những công trạng đó, người dân rất tôn kính bà. Khi mất đi, bà được nhân dân thần thánh hóa và lập đền thờ để ghi công…
Theo các nghiên cứu và phân tích và khai thác khảo cổ, nhóm tháp này được xây dựng từ khoảng thời điểm cuối thế kỷ thứ VIII, vào đầu thế kỷ thứ IX. Đến với tháp Po Sah Inư, khách nước ngoài rất có thể cảm nhận được kiến trúc tháp lạ mắt, tinh xảo của rất nhiều cụm tháp. Không cầu kỳ với những họa tiết trên mặt phẳng, không tồn tại cửa vòm nhưng những ngôi tháp đã tạo ra những tuyệt vời mang đậm văn hóa truyền thống của người Chăm xưa. Trong quần thể các tháp này, các nhà khảo cổ còn tìm thấy nhiều nền móng của một ngôi đền bị sụp đổ.
Hiện nay, quần thể này chỉ với 3 tháp. Trong đó, tháp lớn số 1 còn tương đối nguyên vẹn, thờ thần Shiva với bộ Linga – Yoni làm bằng đá tạc đen nguyên khối. Gần đó là 2 ngôi tháp nhỏ, bị hư hỏng khá nặng. Tháp nhỏ nhất, nằm sát tháp lớn thờ thần Lửa. Cách đó khoảng 50 m là tháp thờ thần Bò và thần Nandin. Riêng gạch nền và ngói được khai thác xung vòng quanh các ngôi tháp này đã cho chúng ta biết xuất hiện niên đại từ khoảng thế kỷ XV. Phần nền gạch này đã cho chúng ta biết dự án công trình kiến trúc rộng lớn như một ngôi đền với nhiều tầng bậc.
Quần thể tháp Pô Sah Inư xuất hiện kiến trúc đơn giản và giản dị nhưng mang đậm dấu ấn thuở nào thịnh vượng của Vương quốc Chăm pa xưa. Tại đây, hàng năm dân cư Chăm ở Bình Thuận đều đến làm lễ Ka-tê tạo ra một thành phầm du ngoạn lạ mắt phục vụ khách nước ngoài…
Từng ngày Ban quản lý và vận hành tháp Chăm Pô Sha Inư vẫn xuất hiện đón khách hàng thập phương đến chiêm ngưỡng và ngắm nhìn vẻ đẹp cổ kính chứa nhiều bí hiểm về thẩm mỹ và nghệ thuật xây dựng của người Chăm. Tháp Chăm Pô Sha Inư không chỉ là là niềm tự hào của dân tộc Chăm mà nó còn góp thêm phần làm giàu thêm kho tàng văn hóa truyền thống lịch sử dân tộc Việt Nam nói cộng đồng và văn hóa truyền thống lịch sử dân tộc Bình Thuận nói riêng./.
