Di tích đình, chùa Xích Thổ

Đình Xích Thổ được trùng tu khang trang.

Theo người lớn tuổi cao niên trong làng, đình làng Xích Thổ được xây dựng cùng thời gian lập làng, từ thời điểm cách đó khoảng 300 năm, vào thời điểm cuối thời Lê Trung Hưng. Khoảng thời điểm cuối thế kỷ 18, đình, chùa Xích Thổ được xây dựng lại đồng hóa trên vị trí đất như lúc bấy giờ. Qua  nhiều lần tu bổ, nay đình làng xuất hiện khuôn viên rộng 1.200m2, mái cong lợp ngói mũi, xây theo lối chữ Đinh, gồm 5 gian tiền đường, 3 gian hậu cung. Giữa gian tiền đường là ban thờ thành hoàng làng Nam Hải Đại Vương Phạm Tử Nghi. Theo thần tích, ngài sinh vào niên hiệu vua Hồng Thuận, thời Lê, khoảng năm 1509-1516, tại Nghĩa Xá, phường Niệm Nghĩa, quận Lê Chân ngày này. Là người dân có thể chất phi thường, học ít hiểu nhiều, văn võ tinh thông, ngài xuất hiện công đánh giặc Minh, phò tá nhà Mạc.

Trong trong năm kháng chiến chống Pháp, thôn Xích Thổ là  vùng đầm lầy, nhiều lau sậy, như  bán đảo nên ở đây  sớm trở thành căn cứ địa vững chãi cho những chiến sỹ cách mạng hoạt động và sinh hoạt ngay trong thâm tâm địch. Đình, chùa Xích Thổ  được chọn là nơi căn cứ chính để nuôi giấu cán bộ. Năm 1946-1947, dưới gốc bàng sân đình, tiểu đội du kích nữ bán vũ trang được xây dựng với lời thề chiến đấu quyết giữ làng, giữ nước, do các đồng chí Bùi Thị Thái, Nguyễn Thị Di, Bùi Thị Mầu lãnh đạo.

Hai tiểu đội du kích nam xuất hiện vũ trang cũng rất được xây dựng do đồng chí Nguyễn Bá Ga, Nguyễn Bá Lệ, Nguyễn Bá Sơn, Nguyễn Khắc Trào phụ trách. Đình, chùa và một trong những nhà dân ở làng đã được chọn  làm căn cứ địa cho những tiểu đội sinh hoạt, rèn luyện. Các hầm kín đáo được đào ở trung tâm vườn của đình, chùa để tiếp các đồng chí cán bộ về hoạt động và sinh hoạt, lãnh đạo trào lưu cách mạng. Ngày đó, làng Xích Thổ được phong danh “Xích Thổ là tổ Việt Minh”, làm cho quân thù nghe thấy đã lo lắng.

Năm 1950-1954, đình, chùa Xích Thổ được chọn là đầu mối đặt trạm giao liên kín đáo (Bưu điện trung tâm 2 huyện An Dương) để chuyển tải công văn kín đáo từ vùng tạm chiếm ra vùng tự do và ngược lại: Năm 1950, đồng chí Nguyễn Dần, nguyên Bí thư Thành ủy, Chủ tịch Ủy Ban Nhân Dân thành phố đã lấy Xích Thổ là hạ tầng hoạt động và sinh hoạt, trực tiếp lãnh đạo trạm giao liên. Năm 1953, đồng chí Đoàn Duy Thành, nguyên Phó quản trị Hội đồng Bộ trưởng liên nghành nước CHXHCN Việt Nam, nguyên Bí thư Thành ủy, Chủ tịch Ủy Ban Nhân Dân thành phố cùng với nhiều đồng chí trong Quận đội Ngô Quyền cũng rất được đưa về hoạt động và sinh hoạt cách mạng tại đây. Không chỉ có thế, còn thật nhiều cán bộ, chiến sỹ cách mạng về hoạt động và sinh hoạt tại Xích Thổ như các đồng chí: Nguyễn Bát, Phạm Nhu, Lê Văn Thành,Vũ Văn Đăng, Nguyễn Đức Lân… Sau năm 1954, hòa bình được lập lại, đình, chùa Xích Thổ là nơi học tập của con em của mình Xích Thổ. Từ 1965-1975, đình, chùa Xích Thổ là nơi sinh hoạt, tập trung chuyên sâu tống biệt con em của mình của làng lên đường tham gia kháng chiến chống Mỹ cứu nước. Ở đây còn là vấn đề sơ tán của nhiều đơn vị chức năng như: Bộ đội vấn đề Quân trung tâm 3, Doanh nghiệp lớn Xây lắp Hải Phòng, Trường dạy nghề xí nghiệp thay thế sửa chữa xe con Đồng Tâm quốc tế…

Đến thăm di tích đình, chùa Xích Thổ khách nước ngoài được ngắm nhìn những lợi ích kiến trúc lạ mắt mang đậm nét văn hóa truyền thống vùng Bắc Bộ bởi phong cảnh thơ mộng, trữ tình nơi làng quê bình yên và còn được nghe kể nhiều mẩu truyện về một địa danh căn cứ địa cách mạng hào hùng năm xưa gắn sát với thời kỳ tạo ra, tăng trưởng đấu tranh cách mạng, giữ làng, giữ nước của nhân dân địa phương, của dân tộc ta./.