Phúc Long là một làng nằm cạnh sát bờ tả một sông cổ chạy giữa vùng đồng bằng trũng thấp gần chân núi Nham Biền. Sông này xưa sâu rộng, thuyền bè nhỏ thường lưu thông chuyên chở sản phẩm & hàng hóa qua cửa Đồng Quan – Cống Bún vào tổng Hoàng Mai nhưng nay lòng sông thu hẹp, bồi đắp trở thành sông chết chỉ từ dấu vết là những ao hồ, chuôm trũng.
Đình Phúc Long. Ảnh: Hữu trình
Trước Cách mạng Tháng Tám năm 1945, làng Phúc Long thuộc tổng Hoàng Mai, huyện Yên Dũng, phủ Lạng Giang, nay là thôn Phúc Long, xã Tăng Tiến, huyện Việt Yên (Bắc Giang). Là một làng quê thuần Việt với bề dày truyền thống lịch sử lịch sử dân tộc văn hóa truyền thống, Phúc Long xuất hiện tổ chức triển khai xã hội tương đối ngặt nghèo, dân ở ổn định. Người dân ở đây luôn sống hòa thuận, đoàn kết. Sinh hoạt làng xã được quy ước theo từng giáp, từng xóm. Sau này, người dân Phúc Long còn sáng tạo ra nhiều công trình xây dựng kiến trúc, xây dựng mà nay đang trở thành di tích văn hóa truyền thống, tiêu biểu vượt trội nhất là ngôi đình làng được xây dựng từ nửa sau thế kỷ XVII.
Đình nằm ở vị trí trung tâm làng Phúc Long, nhìn theo phía Tây Nam, xa hơn là dải Nham Biền án ngữ. Tòa đại đình gồm 3 gian 2 dĩ, bước gian rộng nên trông hình dáng bên phía ngoài rất bề thế, vững chãi. Mái đình thấp vươn tỏa ra khu vực rợp bóng mát xanh đại thụ.
Đình còn giữ được tương đối nguyên vẹn bờ nóc, bờ chảy và 4 đầu đao cong bay bổng, thanh thoát. Bờ mái đắp hình rồng chầu mặt trời, bờ dải xuất hiện hình nghê chầu. Qua bậc tam cấp xây đá xanh, ta vào đình theo cửa chính ở gian giữa, các gian bên xây tường gạch cánh phong.
Đình Phúc Long được kết cấu theo phong cách thức truyền thống lịch sử: Khung gỗ lim 3 gian 2 dĩ; các vì theo lối cốn trụ, con chồng giá chiêng. Toàn bộ khung cột chịu lực được làm bằng gỗ lim của đình Phúc Long được để trần, không sơn son thếp vàng.
Đình Phúc Long dường như đẹp nổi trội hơn hết là các liên quan chạm khắc trên các cấu kiện kiến trúc. Các đồ án trang trí đã phô diễn tổng thể toàn bộ sự tinh xảo, tài khéo của những người dân thợ dựng đình, những nghệ nhân dân gian xưa mà hình như thời nay không hề thế hệ kế truyền.
Phần trang trí, chạm khắc mà phổ cập là các bức chạm nổi, chạm kênh bong các hình tứ linh, tứ quý với những biến thể rồng, nghê, phượng, mặt hổ phù, lengthy hóa, ly hóa… vô cùng phong phú sinh động, mang đậm thẩm mỹ dân gian hồn nhiên, phóng khoáng. Hòa quện vào cách trang trí khuôn mẫu của triều đình phong kiến. ở đình Phúc Long xuất hiện nhiều thương hiệu về cỏ cây, hoa lá, các loài vật quen thuộc như chim, ngựa, sóc, cá và quan trọng đặc biệt là hình người ở những tư thế không giống nhau: Người cưỡi lengthy mã, người cưỡi nghê tay túm đuôi rồng…
Đến đình Phúc Long tất cả chúng ta được tận mắt chứng kiến Xu thế thẩm mỹ dân gian truyền thống lịch sử, phối kết hợp ngặt nghèo với kiến trúc thẩm mỹ cung đình tạo ra tính phong phú, phong phú và đa dạng của những bức chạm.
Phần nội tự đình Phúc Long hiện còn lưu giữ được nhiều tài liệu, hiện vật. Đó là các bức đại tự thời Lê hiếm gặp, dân làng tạo tác để phụng thờ Nhuệ Quận công -người xuất hiện công tạo dựng đình làng. Rồi 8 ngai thờ thời Lê thờ các vị thành hoàng làng vẫn ánh màu vàng son…
Theo tài liệu văn bia còn sót lại của làng, niên hiệu Tự Đức thứ 29 (1876) cho thấy thêm, đình Phúc Long thờ 6 vị đại vương và một vị anh hoa công chúa xuất hiện công lớn với dân với nước đó là: Đương cảnh thành hoàng Sứ cung, Đương cảnh thành hoàng Phương Dung công chúa, Đương cảnh thành hoàng Quý Minh đại vương, Đương cảnh thành hoàng Quảng Tế đại vương, Đương cảnh thành hoàng Thánh Đức đại vương, Đương cảnh thành hoàng Tướng Gia đại vương…
Đình Phúc Long thờ tám vị thần âm phù linh ứng, giúp dân đánh giặc giúp nước, bảo vệ cho dân làng trong tiến trình mở đất và xây dựng, tăng trưởng làng xã. Ngoài ra nhân dân Phúc Long còn thờ phối tận hưởng Nhuệ Quận công, người bản quán, một võ quan thời Lê – Trịnh xuất hiện công trong việc tu dựng đình làng.
Đình Phúc Long cũng là trung tâm hành lễ và tổ chức triển khai các tiết lệ, hội lễ hàng năm của dân làng. Trong năm, làng tổ chức triển khai một vài tiết lệ chính của làng: Ngày 15 tháng Giêng là ngày dân làng làm lễ cầu mát tại đình với ước mong dân an vật thịnh, mưa thuận gió hòa, mùa màng xanh tươi. Mùng 5 tháng 5 là tiết hạ điền, dân làng làm lễ tế vua Thần Nông ở đình. Mùng 10 tháng 7 là ngày giỗ Đức Cụ, tức lê Lê Tướng công. Ngày 15 tháng 8 là ngày vào đám, dân làng tổ chức triển khai tế lễ, mở hội vui vẻ.
Với những lợi ích rực rỡ và tiêu biểu vượt trội của công trình xây dựng, năm 1993 đình Phúc Long đã được xếp hạng Di tích lịch sử dân tộc và kiến trúc thẩm mỹ vương quốc./.
