Tháp Bình Lâm (Bình Định) – Vẻ đẹp đậm màu thời hạn

Kiến trúc uy nghi

Tháp Bình Lâm nằm sát ven sông Gò Tháp đổ ra cửa biển Thị Nại của xóm Long Mai, thôn Bình Lâm, xã Phước Hòa, huyện Tuy Phước. Người xưa đã lấy tên thôn Bình Lâm để gọi là cho ngọn tháp này.

Tháp Bình Lâm được xây dựng trọn vẹn bằng gạch, chỉ một số trong những ít ở diềm góc là bằng đá tạc sa thạch nhưng lúc này cũng đã trở nên mất chỉ còn sót lại dấu tích. Ngôi tháp này phủ lên mình vẻ đẹp trang nhã và tôn kính của chiếc áo màu gạch vàng.

Tháp Bình Lâm bình đồ vuông, về hình thức tạo dáng vẻ, tháp cũng khá được xây cất theo phong cách tầng như các tháp khác, cửa chính trở lại phía Đông, còn ba mặt là cửa giả trở lại ba phía Tây – Nam – Bắc. Về mặt kết cấu, tháp xuất hiện ba tầng, càng tăng trưởng càng thu nhỏ dần về phía đỉnh. Tháp cao khoảng 20 m, bình đồ vuông, mỗi cạnh khoảng 10 m.

Cửa chính thông vào lòng tháp là 4,3 m, lòng tháp mỗi cạnh 5 m, lòng cửa 1,8 m, tường dày 2,4 m. Hai cửa giả ở phía Tây và phía Nam của tháp còn tương đối nguyên vẹn; cửa phía Đông đã trở nên sụp lở phần vòm cửa phía trên và chân. Mỗi cửa giả là một cấu trúc ba thân tiếp đến nhau, nhô thoát khỏi thân tháp 1,5 m, được tạo chân cửa bằng những trụ vuông thẳng đứng, phía trên được tạo nhiều lớp mái vòm nhọn, vươn cao và xuất hiện hình mũi giáo. Trên mặt cửa vòm là tạo hình giống các tòa thành tháp dạng tháp, được tái diễn và thu nhỏ theo như hình cửa giả một cách cân đối. Mỗi hình cửa giả như vậy là một khám thờ, rèm các lá nhĩ cửa giả được chạm các hình con nghê đầu quay ra phía bên ngoài. Trong các ô khám được chạm các hình thần đứng ngồi không giống nhau nhưng nay đã trở nên mất.

Mái tháp xuất hiện 4 tầng, nhỏ dần về phía trên. Mỗi tầng là thương hiệu thu nhỏ của tháp nhưng được trang trí bởi các hoa văn khắc tạc tinh xảo. Đường diềm ngăn cách thân và mái được trang trí bằng hoa văn cánh sen cách điệu, uốn lượn liên tục. Hiện nay, các tháp nhỏ gắn ở bốn góc không thể. Ở giữa các tầng đều phải sở hữu cửa giả và cũng đều tạo ra các ô khám chờ, bên trong đều phải sở hữu tượng Phật, nay do thời hạn đã trở nên bào mòn hoặc đã trở nên đục mất. Mặt tường mái phía Tây hiện còn thấy rất rõ ràng một bức phù điêu chim thần Garuda.

Mặt tường phía bên ngoài tháp Bình Lâm cũng khá được trang trí bằng mạng lưới hệ thống các cột ốp, nhưng xuất hiện điểm nổi bật là đường rãnh ở cột ốp không tách cột ốp thành một đôi cột đứng tune đôi; không thể hoa văn phủ kín mặt phẳng cột ốp và vòng đai bao xung quanh khung trang trí nằm giữa các cột ốp.

Sự phối kết hợp hợp lý giữa kiến trúc và điêu khắc

Các môtíp hoa văn của tháp Bình Lâm đều được tạo trực tiếp lên gạch. Một số trong những họa tiết trang trí như các tháp trang trí góc, thương hiệu các tòa thành tháp trên các cửa giả và các họa tiết những văn hoa xung quanh diềm thân tháp rất gần với môtíp kiến trúc của những tháp Chàm ở thế kỉ X. Tuy nhiên, những Điểm lưu ý mới mẻ trong kiến trúc trang trí của tháp Bình Lâm như xuất hiện các hoa văn lạ, không trang trí hoa văn trên mặt tường, các rãnh dọc thân tháp đã được thu nhỏ lại, vòm cửa vươn cao, xuất hiện hình mũi giáo… được nhìn nhận là sự việc báo hiệu cho phong thái tháp Chăm mới, hay còn gọi là phong thái tháp Chăm Bình Định sau này – chuyển từ sự thanh tú, duyên dáng sang nhấn mạnh vấn đề vào sự hoành tráng, trẻ trung và tràn đầy năng lượng trong kiến trúc Chăm.

Tuy nằm tại vị trí vị trí bằng vận, tune với độ cao của tháp trên 20 m, khi đứng dưới chân ngước mắt nhìn, vẫn thấy dáng dài vút uy nghi của kiến trúc. Cái đẹp tuyệt vời nhất ở đấy là những vòm cửa giả, mỗi cửa giả là một tác phẩm thẩm mỹ và nghệ thuật sinh động mà những người dân nghệ sĩ Chăm vô danh gửi lại cho hậu thế. Giáp với mái và thân, tháp lại được trang trí những mô típ hoa văn kiểu chuỗi hạt uốn lượn liên tục hình chữ U chạy vòng xung quanh tháp. Lên các tầng trên, hoa văn cũng khá được tái diễn như vậy.

Trải qua những thăng trầm của lịch sử hào hùng, đến năm 1993, tháp Bình Lâm được công nhận là di tích lịch sử hào hùng văn hóa truyền thống – kiến trúc thẩm mỹ và nghệ thuật cấp vương quốc./.