Cù lao Rùa được phủ bọc bởi dòng sông Đồng Nai hiền hòa, ngày đêm êm ái trôi. Đó cũng là vùng đất xuất hiện bề dày văn hóa truyền thống từ nhiều năm. Từ lâu, các nhà khảo cổ học đã phát hiện thấy một di tích khảo cổ trên mảnh đất nền cù lào này còn có niên đại 3.000-3.500 năm.
Di tích hàng trăm năm tuổi
Cù lao Rùa là địa danh, nay là xã Thạnh Hội, TX.Tân Uyên. Cù lao Rùa được ôm trọn bởi dòng chính của sông Đồng Nai và một nhánh rẽ dòng sông này. Nhìn từ trên cao, vùng đất cù lao chập chờn trông giống như là một con rùa nên người ta gọi là cù lao Rùa.
Trên mảnh đất nền cù lao này, xuất hiện một ngọn đồi cao khoảng 15m (giống hình mu rùa nổi cộm lên). Ở đỉnh gò còn tồn tại một ngôi chùa cổ xuất hiện niên đại khoảng 200 năm – chùa Khánh Sơn.
Từ thời điểm năm 1888, nhà khảo cổ học người Pháp tên E.Cartailhac đã phát hiện thấy di tích này. Một năm tiếp sau đó, vấn đề về cù lao Rùa được E.T.Hamy công bố trên một tạp chí của Bảo tàng lịch sử vẻ vang tự nhiên Paris. Sau đó, nhiều nhà phân tích khảo cổ người Pháp đã đi đến vùng đất này khai thác, tiếp tục phát hiện thấy thêm nhiều di vật, đa số là đồ đá và đồ gốm.
Vào năm 2003, sau nhiều lần khảo sát, thám sát, Trung tâm Nghiên cứu khảo cổ của Viện Khoa học xã hội tại TP.HCM đã phối phù hợp với Bảo tàng tỉnh Bình Dương tổ chức triển khai cuộc khai thác quy mô lớn ở cù lao Rùa. Từ cuộc khai thác này, các nhà khảo cổ đã đưa lên khỏi lòng đất nhiều hiện vật có mức giá trị văn hóa truyền thống lịch sử vẻ vang nhiều năm, đựng được nhiều vấn đề khoa học mà trước đó chưa từng phát hiện thấy. Trong đó xuất hiện bộ răng voi, 1.254 hiện vật bằng đá điêu khắc và đất sét nung như rìu, bàn mài, khuôn đúc, đục nhiều chủng loại, vòng tay, bi gốm, dọi xe sợi… và nhiều đồ tùy táng khác. Từ những mảnh gốm thu được qua đợt khai thác, các nhà phân tích đã liên kết, phục chế hình dạng và xuất hiện thêm nhiều hiện vật gốm, như: bát bồng, nồi, chậu, đĩa chân cao, tô lớn, âu, hủ… Tài liệu ghi lại của Bảo tàng tỉnh, đã cho thấy xuất hiện hơn 85.900 mảnh gốm và hơn 6.790 mảnh gốm mộ táng.
Ngoài thật nhiều công cụ bằng đá điêu khắc và hàng trăm mảnh gốm vỡ được tìm thấy khi khai thác, trong Khu di tích lịch sử này còn phát hiện thấy 12 mộ táng. Đó là một phát hiện thấy mới của giới khoa học khảo cổ lúc bấy giờ. Từ những kết quả khảo cổ đã đạt được, qua phân tích của những nhà khảo cổ học sau này, đã cho thấy cù lao Rùa không chỉ có là một Khu di tích lịch sử cư trú, mà còn phải là một trung tâm mộ táng. Di tích được những nhà phân tích khảo cổ xếp vào thời kỳ đá mới hậu kỳ, xuất hiện niên đại 3.000-3.500 năm cách thời nay.
Nguồn tư liệu quý
Những phát hiện thấy tại di tích cù lao Rùa đã mở ra cho những nhà khoa học một phía tiếp cận mới về táng thức, về đời sống sinh hoạt tài chính, văn hóa truyền thống, xã hội của người dân thời tiền sử xưa trên vùng đất này. Đó cũng là những vật chứng trọng điểm về một nền văn hóa truyền thống cổ tồn tại hàng trăm năm trên đất Bình Dương. Những kết quả của cuộc khai thác này đã chứng tỏ, Bình Dương là vùng đất xuất hiện bề dày văn hóa truyền thống lịch sử vẻ vang từ nhiều năm. Không chỉ riêng với Bình Dương, việc phát hiện thấy di tích cù lao Rùa còn khiến cho các nhà khoa học xuất hiện thêm nhiều chứng cứ trọng điểm trong thời gian phân tích về khảo cổ học tiền sử ở phòng Đông Nam bộ.
Với những lợi ích vô cùng to lớn được phát hiện thấy ở đây, năm 2009, di tích khảo cổ cù lao Rùa đã được xếp hạng công nhận là di tích cấp vương quốc. Đồng thời những di tích xuất hiện thời hạn tồn tại hàng trăm năm trên mảnh đất nền cù lao này, cù lao Rùa mãi được nghe biết là vùng đất xuất hiện bề dày văn hóa truyền thống lịch sử vẻ vang nhiều năm. Trong đó xuất hiện đình thần Nhựt Thạnh, cách di tích cù lao Rùa khoảng 100m cũng sẽ được công nhận là di tích cấp tỉnh vào trong thời điểm cuối năm 2019.
Đường về với mảnh đất nền cù lao sau này đã thuận tiện hơn thật nhiều từ khi xuất hiện cây cầu Thạnh Hội bắc qua sông. Người dân cù lao không thể bị khác hoàn toàn, vất vả khi muốn ra phía bên ngoài như trước đó. Giao thông liên kết, cuộc sống thường ngày người dân nơi đó cũng trở nên khởi sắc hơn. Và những lợi ích văn hóa truyền thống lịch sử vẻ vang của vùng đất này là một sức mạnh tiềm ẩn, tiếp thêm động lực đưa mảnh đất nền cù lao trở nên tăng trưởng tăng trưởng.
CẨM LÝ
