Hải Dương: Côn Sơn – Kiếp Bạc trên hành trình trở thành di tích trái đất

Liên hoan truyền thống lâu đời Côn Sơn – Kiếp Bạc được những Chuyên Viên đánh giá và thẩm định cao. Ảnh tư liệu

Tín hiệu vui

Vừa qua, đoàn Chuyên Viên của Hội Khảo cổ học Việt Nam tổ chức khảo sát, khảo sát mạng lưới hệ thống di tích, di vật tại Hải Dương để bổ sung cập nhật tư liệu cho việc lập hồ sơ khoa học trình UNESCO công nhận quần thể di tích và danh thắng Yên Tử trở thành di tích trái đất. Tại đây, đoàn đánh giá và thẩm định cao Hải Dương đã tích cực sát cánh cùng 2 tỉnh Quảng Ninh và Bắc Giang lập hồ sơ.

Phó giáo sư, TS Tống Trung Tín, Chủ tịch Hội Khảo cổ học Việt Nam nhận định rằng mạng lưới hệ thống di tích chùa tháp, phủ đệ và các hiện vật được lưu giữ ở Côn Sơn – Kiếp Bạc đã phần nào giải đáp nhiều thắc mắc. Ông cũng hoan nghênh Ban Quản lý di tích Côn Sơn – Kiếp Bạc đã lưu ý đến công tác khảo cổ, lưu giữ hiện vật để giờ đây trở thành luận chứng, vấn đề phục vụ cho thời kỳ làm hồ sơ.

Thực tế trước nay, nhiều nhà nghiên cứu và phân tích đã chỉ ra Khu di tích lịch sử Côn Sơn – Kiếp Bạc là mắt xích không thể thiếu trong mạng lưới hệ thống di tích Phật giáo Trúc Lâm. Trong vòng cung Đông Bắc, nếu điểm những hạ tầng thờ tự, tu thiền thứ nhất của dòng thiền Trúc Lâm thì không thể thiếu Khu di tích lịch sử Côn Sơn – Kiếp Bạc. Khu di tích được đánh giá và thẩm định như cầu nối giữa kinh đô Thăng Long với Thánh địa Phật giáo Trúc Lâm, từ đó dòng thiền Trúc Lâm tăng trưởng và rộng phủ rộng rãi. Hiện nhiều chùa, am tháp, di vật cổ quý hiếm tiềm ẩn lợi ích tinh thần, tư tưởng của thiền phái Trúc Lâm vẫn đang rất được lưu giữ tại Côn Sơn – Kiếp Bạc và mạng lưới hệ thống di tích tương quan.

Ở Côn Sơn – Kiếp Bạc, phải kể tới thứ nhất là dấu tích Đăng Minh bảo tháp chứa xá lị của Đệ tam tổ Trúc Lâm Huyền Quang ở chùa Côn Sơn. Tiếp theo là mạng lưới hệ thống văn bia, mộ tháp, đền thờ, đệ phủ… Quan trọng là mạng lưới hệ thống bia ký ở Thanh Hư động, mạng lưới hệ thống văn bia chùa Côn Sơn xuất hiện niên đại thời Lê trung hưng thế kỷ XVII, XVIII. Điều này minh chứng dòng thiền Phật giáo Trúc Lâm không mất đi mà còn phải được phục hưng uy lực hơn ở những thế kỷ sau.

 Tăng lợi ích

Theo sách sử, chùa Côn Sơn được xây dựng từ thế kỷ XIII, đó là nơi Đệ nhất tổ Trần Nhân Tông huấn luyện và giảng dạy tăng ni, tăng trưởng đạo pháp. Năm 1329, Đệ nhị tổ Pháp Loa xây dựng và mở rộng phong cảnh Côn Sơn. Năm 1330, Đệ tam tổ Huyền Quang về trụ trì, huấn luyện và giảng dạy tăng ni và tăng trưởng phái thiền Trúc Lâm. Còn đền Kiếp Bạc được xây dựng từ thời Trần, thờ Anh hùng dân tộc Trần Hưng Đạo, người lãnh đạo quân dân nhà Trần đánh thắng quân Nguyên Mông ở thế kỷ XIII.

Trong 10 tiêu chuẩn của UNESCO, các Chuyên Viên tư vấn lập hồ sơ đang hướng về 4 tiêu chuẩn, trong đó tập trung chuyên sâu vào các yếu tố tiềm ẩn một minh chứng không giống nhau về một truyền thống lâu đời văn hóa truyền thống, tín ngưỡng vượt trội mà Khu di tích lịch sử Côn Sơn – Kiếp Bạc cơ bản thỏa mãn nhu cầu. Tuy nhiên, cũng không phải không tồn tại những khó khăn vất vả vì nguyên do khách hàng quan như dịch chuyển xã hội, chiến tranh mà nhiều phần các di tích đều phải trải qua trùng tu, tôn tạo, thậm chí còn phục dựng, xây mới. Hiện ưu điểm được những Chuyên Viên đánh giá và thẩm định cao là lợi ích di tích phi vật thể, được thể hiện rõ qua lưu giữ, phục dựng và tổ chức triển khai liên hoan tiệc tùng truyền thống lâu đời ở Khu di tích lịch sử Côn Sơn – Kiếp Bạc.

Hằng năm, Côn Sơn – Kiếp Bạc xuất hiện hai kỳ liên hoan tiệc tùng truyền thống lâu đời là liên hoan tiệc tùng ngày xuân ra mắt từ thời điểm ngày 16-23 tháng giêng âm lịch, kỷ niệm ngày viên tịch của Đệ tam tổ Huyền Quang tôn giả; liên hoan tiệc tùng ngày thu từ thời điểm ngày 16-20.8 âm lịch, kỷ niệm ngày mất của hai vị Anh hùng dân tộc là Trần Hưng Đạo (ngày 20.8 âm lịch) và Danh nhân văn hóa truyền thống trái đất Nguyễn Trãi (ngày 16.8 âm lịch).

Liên hoan đang trở thành nét văn hóa truyền thống không thể thiếu trong đời sống tâm linh của người Việt. Thế nên, dân gian mới lưu truyền câu ca:“Côn Sơn, Yên Tử, Quỳnh Lâm/ Nếu ai chưa đến thiền tâm chưa thành”. Còn liên hoan tiệc tùng đền Kiếp Bạc được ý niệm là ngày giỗ cha: “Tháng tám giỗ cha, tháng ba giỗ mẹ”. Cả hai mùa liên hoan tiệc tùng đều được tổ chức triển khai với quy mô lớn, nhiều hoạt động và sinh hoạt rực rỡ gắn với tín ngưỡng thờ cúng Phật, Thánh đặc trưng như tế lễ, rước bộ, rước nước, lễ mộc dục, lễ đàn Mông Sơn thí thực, diễn xướng hầu Thánh… Nhiều vui chơi đậm màu dân gian cũng khá được tổ chức triển khai như đấu vật, đua thuyền, giã bánh chưng, bánh dày… Thời điểm năm 2012, liên hoan tiệc tùng đã được công nhận là di tích văn hóa truyền thống phi vật thể vương quốc.

Vẫn biết tuyến phố trở thành di tích trái đất còn nhiều hiểm nguy nhưng rõ ràng hơn 700 năm qua, dù trải qua nhiều thăng trầm của lịch sử hào hùng thì Khu di tích lịch sử Côn Sơn – Kiếp Bạc vẫn lưu giữ được nhiều lợi ích, quan trọng góp thêm phần minh chứng cho việc tồn tại và tăng trưởng của nền văn minh Đại Việt qua các thời kỳ.

 Huyền Anh