Lào Cai: Bình yên trên núi Tơ Phồ Xa

Thôn Lao Chải, xã Trịnh Tường vẫn tồn tại những ngôi nhà đất cổ mái rêu xanh tuyệt đẹp

Y Tý thứ 2 của Lào Cai

Từ trụ sở Ủy Ban Nhân Dân xã Trịnh Tường, nhìn ngược lên phía đỉnh núi Tơ Phồ Xa cao ngất bốn mùa mây phủ trắng xóa ấy là thôn Hà Nhì nổi bật của xã xuất hiện tên thường gọi là Lao Chải. Từ thời điểm cách đó khoảng chục năm, nhắc tới Lao Chải, người dân Trịnh Tường đều lắc đầu, bảo lên đó phải mất nửa ngày đi xe, một ngày dài đi dạo vì đường khó quá, này cũng là nơi cheo leo, không tồn tại sóng Smartphone, chẳng khác gì “ốc đảo” trên đỉnh núi. Sống nơi “ốc đảo” giữa đại ngàn ấy, người Hà Nhì chả mấy người nói được tiếng phổ thông, ngại tiếp xúc với người lạ. Khổ nhất là lúc xuất hiện người đau ốm, mái ấm gia đình phải nhờ thanh niên khỏe mạnh khiêng bằng võng đi 20 km xuống Trạm Y tế xã chữa trị.

Đó là mẩu truyện của 10 năm vừa qua, còn ngay lúc này đường lên Lao Chải đã được trải nhựa như dải lụa uốn vòng quanh những triền núi, muốn lên bản Hà Nhì chỉ mất 1 tiếng đồng hồ đeo tay đi xe máy. Từ thời điểm ngày tuyến phố lên Lao Chải được mở rộng, trải nhựa và liên kết với xã Y Tý thì cung đường này là lựa chọn của nhiều khách, vì lên Y Tý sớm nhất có thể, dễ đi nhất. Điều quan trọng là vẻ đẹp hoang sơ của mảnh đất nền này khiến cho công ty chúng tôi phải ngỡ ngàng vì sánh ngang với Y Tý, thậm chí còn xuất hiện những nét riêng mà Y Tý cũng phải mơ ước.

Trong khi ở trung tâm xã Trịnh Tường đang nắng nóng với nhiệt độ gần 40 độ C, thì đi khoảng 15 km đến thôn Tả Cồ Thàng, không khí dịu mát hơn và lên tới thôn Lao Chải thì là một vùng nhiệt độ khác hoàn toàn với phía dưới, thậm chí còn ngày hè nhiều người vẫn phải mặc áo khoác mỏng, đêm ngủ vẫn phải đắp chăn. Khí hậu ở Lao Chải vòng quanh năm thoáng mát trông giống như Y Tý, còn về mùa đông lanh tanh, xuất hiện năm tuyết rơi dày đặc. Trò chuyện với tôi, già làng Lý Giá Xe kể lại mẩu truyện về trận tuyết rơi kỷ lục tháng 12/2013. Chỉ sau một đêm, tuyết đã phủ trắng núi rừng dày gần 2 m, khiến cho hơn 50 người dân Lao Chải đi làm việc nương xuyên khung trên núi Tơ Phồ Xa (còn gọi là núi Lảo Thẩn) bị mắc kẹt, 3 ngày sau mới được giải cứu.

“So với các thôn, bản khác của xã Trịnh Tường, thì Lao Chải là nơi duy nhất vẫn còn những khu rừng nguyên sinh với nhiều cây cổ thụ. Cũng vì ở nơi xa xôi giữa đại ngàn với khí hậu mùa đông khắc nghiệt cả tháng sương mù giá lạnh, nên người Hà Nhì ở đây sống quần cư thành 2 xóm cách nhau khoảng 500 m. Để chống lại thú dữ và sương tuyết, người Hà Nhì làm những ngôi nhà 4 mái kín đáo với tường đất dày khoảng 50 cm, ấm về mùa đông, mát về mùa hè”, già làng Lý Giá Xe cho biết thêm.

Dạo bước vòng quanh bản Hà Nhì, điều làm công ty chúng tôi tuyệt hảo nhất là được ngắm những ngôi nhà đất cổ đẹp như trong truyện cổ tích. Trong khi ở Y Tý, người Hà Nhì đã thay mái nhà cỏ bằng tấm lợp xi-măng hoặc mái tôn, thì điều quan trọng ở đó là vẫn tồn tại một vài ngôi nhà cổ xuất hiện mái cỏ mọc rêu xanh rì tuyệt đẹp. Trước đây, khi lập làng, những người dân Hà Nhì trước tiên đã chọn nơi này để định cư vì đất đai thoáng rộng, nguồn nước dồi dào, cũng là nơi xuất hiện vị trị và phong cảnh tuyệt đẹp.

Lao Chải tựa lưng vào rừng già, nhìn lên là 3 dãy núi chạy tune tune, trong đó xuất hiện đỉnh Tơ Phồ Xa tốt nhất vùng. Từ Lao Chải, nhìn ra phía trước là bát ngát màu xanh của những triền ruộng bậc thang uốn lượn vòng quanh các ngọn đồi thấp và thung lũng Tùng Chỉn, xa nữa là loại sông Hồng từ A Mú Sung chảy về với khúc vòng quanh như hình chữ S và dãy núi lớn phía Trung Quốc như bức trường thành rộng lớn. Xuất hiện những hôm, cả thung lũng phía dưới Lao Chải là một biển mây bồng bềnh, trắng xóa. Tổng thể toàn bộ tạo thành một khung cảnh vừa hoang sơ, vừa thơ mộng. Chính những điều này khiến cho nhiều khách đến đây mê mệt, gọi Lao Chải là Y Tý thứ 2 của Lào Cai.

Đổ bê tông đường ngõ xóm.

Người Hà Nhì giữ đất, giữ làng

Nói thêm về mẩu truyện lập làng của người Hà Nhì ở Lao Chải, già làng Lý Giá Xe cho biết thêm: Từ hàng trăm năm vừa qua, nơi đó là vùng đất hoang vắng chỉ mất hơn chục hộ người Hà Nhì sinh sống. Về sau, một vài hộ người Hà Nhì từ thôn Lao Chải, xã Y Tý thấy vùng đất này cây xanh xanh tươi, đất đai phì nhiêu, suối chảy ào ạt bốn mùa nên đã dịch chuyển sang xây dựng thêm một xóm Hà Nhì mới. Thôn Lao Chải thời điểm hôm nay đông vui với trên 100 hộ người Hà Nhì.

Những năm mới đây, khi xuất hiện vấn đề về xây dựng khu đô thị phượt Y Tý và xây dựng Y Tý trở thành thị trấn phượt, vô số khách nước ngoài khắp nơi và những người dân góp vốn đầu tư BDS đã nâng lên Y Tý tìm mua mảnh đất để tiếp đầu tư mạnh hội kiếm tiền hoặc để sở hữu mảnh đất nền mơ ước giữa thiên đường mây trắng. Ở những thôn, bản Hà Nhì, tuy đất không tồn tại “bìa đỏ” nhưng được trả giá cả trăm triệu đồng, thậm chí còn tiền tỷ nên người dân vẫn ngầm bán. Thôn Lao Chải, xã Trịnh Tường chưa đến thôn Phìn Hồ, xã Y Tý khoảng 5 km nên cũng ở trong “tầm ngắm” của nhiều “cò đất”. Tuy nhiên, điều kỳ lạ là dù trả giá cao đến đâu nhưng không có ai rất có thể mua được một mét vuông đất trong làng người Hà Nhì ở đây. Chính vì thế, làng Hà Nhì vẫn là nơi quần cư của người Hà Nhì, không tồn tại người nơi khác đến ở. Mẩu truyện này khiến cho công ty chúng tôi tò mò không biết điều gì đã hỗ trợ người Hà Nhì ở đây thắng được cám dỗ của đồng xu tiền?

Tôi gặp Sần Thó Suy, Phó Bí thư Thường trực Đảng ủy xã Trịnh Tường, cũng là người con của bản Hà Nhì ở đây khi anh đang kêu gọi đoàn viên, thanh niên đổ bê tông đường lên ngôi nhà cổ giúp một hộ quan trọng vất vả ở Lao Chải. Hỏi về chuyện này, Suy lý giải: Ngay từ khi lập làng đã quy định, đất trong làng thuộc về công cộng, mọi mái ấm gia đình rất có thể chọn mọi người nơi nào để làm nhà cho con cháu nhưng vô cùng không được phép bán cho tất cả những người ngoài. Người ngoài làng cũng không thể đến đây ở khi làng chưa cho phép. Điều này giúp giữ gìn khu vực văn hóa truyền thống và bản sắc riêng của người Hà Nhì, không để pha tạp với những dân tộc khác. Người Hà Nhì xuất hiện tính dân cư cao và tính cố kết dân cư, nên quy định này rất được tôn trọng, ít khi xuất hiện người vi phạm.

Anh Suy còn kể cho công ty chúng tôi nghe mẩu truyện năm 2020 xuất hiện một hộ mặc kệ quy định của làng bán ngôi nhà cổ cho một người dưới chợ Trịnh Tường. Ngay lúc biết chuyện, dân làng đã yêu cầu gia chủ phải lấy lại ngôi nhà và không cho tất cả những người lạ đến ở trong làng. Không còn cách nào khác, chủ ngôi nhà cổ đành phải mua một mảnh đất nền khác ngoài thôn Lao Chải trả cho tất cả những người kia. Từ sau vụ việc đó, không có ai trong làng còn ý định bán đất, bán nhà đất cho tất cả những người nơi khác đến.

Đến thôn Lao Chải thời điểm hôm nay, công ty chúng tôi cảm nhận được sự thay đổi rõ rệt. Lao Chải không hề là “ốc đảo” heo hút giữa đại ngàn. Tuyến đường qua thôn được mở rộng nối với Y Tý đã liên kết hai vùng đất, mỗi ngày xe con, xe máy qua lại sống động, nhất là những ngày vào buổi tối cuối tuần. Nhiều khách nước ngoài qua đây đều dừng chân tự sướng, lưu lại kỷ niệm ở làng Hà Nhì bình yên, xinh đẹp. Bà nhân sự Hà Nhì đã cởi mở hơn với khách hàng, toàn bộ tổng thể trẻ nhỏ được đến trường học, trong đó nhiều học viên đi học ĐH, cao đẳng.

Nhờ sự kiện xây dựng vùng quê mới, làng Hà Nhì trở thành khang trang hơn với những ngôi nhà mới mọc lên, những phần đường liên gia đổ bê tông thật sạch sẽ. Ở xóm Lao Chải trên, sát bên những ngôi nhà đất truyền thống lâu đời đã xuất hiện cả những ngôi nhà xây, lợp mái tôn, cả những ngôi nhà 2 tầng kiên cố theo kiến trúc văn minh ở phố. Những ngôi nhà ấy sẽ hỗ trợ cho cuộc sống đời thường của bà con sẽ tiện nghi hơn, khu vực thoáng rộng, thông thoáng hơn khi ở trong nhà đất mái cỏ, tune nhiều người vẫn tiếc nuối giá như thôn giữ được những ngôi nhà đất truyền thống lâu đời thì sẽ tạo thành nét riêng rất dị cho vùng đất này, thêm phần tăng trưởng phượt dân cư vững chắc và kiên cố về sau. Người dân thôn Lao Chải giúp nhau đổ bê .

Tuấn Ngọc