Được xây dựng từ thời Lý và mở rộng vào thời Trần, chùa Vĩnh Nghiêm (xã Trí Yên, huyện Yên Dũng, tỉnh Bắc Giang) là một trong những trung tâm Phật giáo lớn và là chốn tổ trọng điểm trong mạng lưới hệ thống chùa tháp của Thiền phái Trúc Lâm. Trải qua nhiều thế kỷ, đến nay, chùa Vĩnh Nghiêm vẫn lưu giữ một kho tàng di tích văn hóa truyền thống vô cùng quý giá. Vì vậy, ở đây còn được xem là một “bảo tàng” văn hóa truyền thống Phật giáo…
Cổng chùa Vĩnh Nghiêm.
“Trường đại học Phật giáo” thời Trần
Chùa Vĩnh Nghiêm (hay chùa Đức La) cách trung tâm thành phố Bắc Giang 18km, nằm tại vị trí ngã ba Phượng Nhỡn – nơi quy tụ sông Thương và sông Lục Nam. Theo từ điển “Phật học Việt Nam”, chùa Vĩnh Nghiêm được dựng thời Lý Thái Tổ (1010 – 1028) và xuất hiện tên thường gọi là chùa Chúc Thánh. Đến triều vua Trần Nhân Tông (1279 – 1308), ngôi chùa được mở mang, xây dựng khang trang, thay tên thành Vĩnh Nghiêm tự và trở thành trung tâm Phật giáo lớn của Đại Việt. nối sát với việc Thành lập của Thiền phái Trúc Lâm.
Chùa Vĩnh Nghiêm xuất hiện quy mô lớn, thuộc khuôn viên rộng 1ha, gồm các dự án công trình kiến trúc: Tam quan, tam bảo, nhà Tổ đệ nhất, gác chuông, nhà Tổ đệ nhị và trung tâm vườn tháp. Trải qua nhiều thế kỷ, chùa vẫn giữ được cảnh sắc đẹp mà tấm bia “Vĩnh Nghiêm công đức tự bi” dựng năm 1606 mô tả: “Chùa Vĩnh Nghiêm không chỉ là ngôi chùa mà còn là một danh lam xây dựng giữa một khu cảnh trí thiên nhiên tươi đẹp của vùng Kinh Bắc… Đây là một danh lam đứng đầu trong thiên hạ”.
Ngoài những lợi ích độc đáo và khác biệt về kiến trúc, chùa Vĩnh Nghiêm còn được xem là một bảo tàng văn hóa truyền thống Phật giáo với mạng lưới hệ thống hiện vật cổ quý giá. Đó là hơn 100 pho tượng thờ được làm bằng gỗ và đất được chạm khắc tinh xảo, mạng lưới hệ thống văn bia thời Lê – Nguyễn cùng các hoành phi, câu đối…
Đặc biệt quan trọng, phải nói đến kho mộc bản kinh Phật do các thiền sư tổ chức triển khai san (khắc) từ thế kỷ XVII đến thời điểm đầu thế kỷ XX, trong đó xuất hiện 3.050 ván rời khắc âm bản chữ Nôm và chữ Hán. Bộ mộc bản nổi bật này là tài liệu truyền bá tư tưởng cốt lõi của Thiền phái Trúc Lâm và đạo Phật. Thời điểm năm 2012, Tổ chức triển khai UNESCO đã công nhận mạng lưới hệ thống mộc bản chùa Vĩnh Nghiêm là Di sản tư liệu thuộc Chương trình Ký ức trái đất phòng châu Á – Thái Bình Dương.
Không chỉ là một “bảo tàng” lưu giữ các di tích văn hóa truyền thống, chùa Vĩnh Nghiêm còn được xem là trường ĐH Phật giáo thứ nhất ở VN, là chốn tổ trọng điểm hàng đầu của Phật giáo Việt Nam nói công cộng. Đó là nơi ba vị “Trúc Lâm tam tổ”: Trần Nhân Tông (1258 – 1308), Pháp Loa (1284 – 1330), Huyền Quang (1254 – 1334) từng trụ trì, lập nên phái Thiền tông của Phật giáo Việt Nam và mở trường thuyết pháp. Suốt chiều dài lịch sử dân tộc của tôi, chùa Vĩnh Nghiêm đã huấn luyện thật nhiều tăng đồ, góp thêm phần rộng phủ tư tưởng tốt đẹp của Thiền phái Trúc Lâm và hòa cùng dòng chảy của lịch sử dân tộc Phật giáo Việt Nam.
Khai thác lợi ích di tích để tăng trưởng du ngoạn
Trong trong năm qua, Bắc Giang đã tổ chức nhiều giải pháp nhằm bảo tồn và phát huy lợi ích chùa Vĩnh Nghiêm. Tháng 5-2021, Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt Quy hoạch bảo tồn và phát huy lợi ích Di tích vương quốc quan trọng đặc biệt chùa Vĩnh Nghiêm, trong đó quan trọng đặc biệt chú ý đến việc bảo tồn nguyên trạng cấu trúc của trung tâm chùa chính, tu bổ, tôn tạo các hạng mục kiến trúc gốc trong trung tâm nội tự… Không chỉ có thế, thiết kế cũng nhấn mạnh vấn đề việc phát huy lợi ích di tích gắn với tăng trưởng du ngoạn nhằm đưa chùa Vĩnh Nghiêm trở thành một điểm du ngoạn mê hoặc và là nơi sinh hoạt tín ngưỡng của nhân dân, khách nước ngoài.
Cũng theo thiết kế, các thành phầm du ngoạn chính gồm: Du lịch lịch sử dân tộc – văn hóa truyền thống tìm về cội nguồn; du ngoạn sinh vật nghỉ ngơi, tham quan làng nghề; tiềm năng đưa ra là liên kết chùa Vĩnh Nghiêm với những điểm di tích tương quan đến Thiền phái Trúc Lâm ở Quảng Ninh, Hải Dương và các di tích, danh lam thắng cảnh nổi tiếng khác trong tỉnh để tạo thành chuỗi thành phầm du ngoạn phong phú, góp thêm phần tăng trưởng tài chính – xã hội và du ngoạn của tỉnh Bắc Giang.
Nhận xét về tiềm năng tăng trưởng du ngoạn của chùa Vĩnh Nghiêm, ông Phùng Quang Thắng, Phó Chủ tịch Thường trực Hiệp hội Lữ hành Việt Nam nhận định rằng: “Với bề dày lịch sử cùng những giá trị văn hóa, cảnh quan độc đáo, hấp dẫn, chùa Vĩnh Nghiêm là một trong những điểm đến quan trọng của tỉnh Bắc Giang. Để thu hút du khách, các doanh nghiệp lữ hành, lưu trú, dịch vụ tại địa phương có thể tăng cường kết nối với các đơn vị lữ hành tại Hà Nội và các tỉnh lân cận xây dựng những tour chuyên biệt gắn với du lịch sinh thái, nghỉ dưỡng, tham quan một số làng nghề truyền thống như làng gốm Thổ Hà, làng mây tre đan Tăng Tiến, làng bún Đa Mai… Sau dịch Covid-19, đây chắc chắn sẽ là điểm đến hấp dẫn, thu hút khách du lịch nội địa”.
Hương Thanh
