Chùa Châu Thới không chỉ có là một ngôi chùa cổ ghi dấu sự tạo ra và tăng trưởng Phật giáo Bắc tông ở vùng Đông Nam Bộ, mà còn phải là danh thắng nổi tiếng của Bình Dương.
Toàn cảnh chùa Châu Thới nhìn từ trên cao.
Ngôi chùa cổ nhất vùng Đông Nam Bộ
Chùa Châu Thới mang tên vừa đủ là chùa Núi Châu Thới (Châu Thới Sơn tự), là ngôi chùa cổ nhất ở vùng Đông Nam Bộ. Chùa tọa lạc trên núi Châu Thới (phường Bình An, thị xã Dĩ An, tỉnh Bình Dương). Ngọn núi cao 82m, diện tích quy hoạnh khoảng 25ha, nằm trên vùng đồng bằng rộng lớn.
Theo sử sách, chùa Châu Thới được thiền sư Khánh Long (thuộc thiền phái Bắc Tông) xây dựng năm 1612. Ngôi chùa nối liền với lịch sử vẻ vang di dân lập ấp của người Việt ở Nam Bộ. Thiền sư Khánh Long là người đắc đạo Phật pháp từ nhỏ. Vì thương người dân phiêu bạt nơi rừng thiêng nước độc, ngài tự nguyện theo, ngày ngày tụng kinh niệm Phật, cầu an cho chúng sinh, tiếp sau đó ngài chọn núi Châu Thới và xây chùa Hội Sơn. Qua vài đời trụ trì, chùa được mệnh danh theo ngọn núi Châu Thới. Nhờ vị trị hiểm trở, u tịch, trong suốt hai cuộc kháng chiến chống Pháp và Mỹ, chùa Châu Thới trở thành nơi ẩn náu và hoạt động và sinh hoạt của cán bộ, chiến sỹ cách mạng.
Trải qua hơn 400 năm, chịu nhiều tác động của thiên tai và chiến tranh, dù mất mát nhiều nhưng những gì còn hiện hữu đã cho thấy Châu Thới là ngôi cổ tự mang đậm dấu ấn văn hóa truyền thống Phật giáo cùng với sự giao thoa với tín ngưỡng dân gian. Ngôi chùa lúc này là một quần thể kiến trúc đa dạng và phong phú được xây dựng vào nhiều thời khắc không giống nhau, gồm ngôi chánh điện cùng các điện thờ: Thiên thủ thiên nhãn, Linh sơn Thánh mẫu, Diêu trì Kim mẫu, Ngũ hành Nương nương, Ngọc hoàng Thượng đế… Nhà tổ và giảng đường của chùa được trùng tu vào năm 1930.
Từ thời điểm năm 1971 – 1993, chùa được xây thêm 220 bậc dẫn lên chùa, tam quan và chánh điện. Nét vượt bậc về trang trí kiến trúc của chùa phải kể tới 9 con rồng lớn được đắp bằng các mảnh gốm sứ nhiều màu, để ở đầu đao trên mái và thiên về các phía. Trong chùa còn lưu giữ nhiều tranh, tượng, pháp khí, đồ thờ tự có mức giá trị và bộ Thập bát La hán, Thập điện Diêm vương bằng đất sét nung. Đấy là hai bộ tượng độc đáo và khác biệt, đã cho thấy nghề gốm ở địa phương đã tăng trưởng từ rất sớm. Ngoài ra, chùa còn lưu giữ ba pho tượng Phật bằng đá tạc xuất hiện niên đại được cho là vào thời gian thời điểm cuối thế kỷ XVII, và một pho tượng Quan âm được làm bằng gỗ của cây mít cổ thụ được trồng trong vườn chùa.
Ngôi chùa thiêng và “hòn đá thần”
Từ xưa Châu Thới đã nổi tiếng là một ngôi chùa rất thiêng, gắn với nhiều truyền thuyết. Sự rất thiêng ấy được nghe biết với mẩu truyện về hòn đá thần hay “ông Tà”. Chuyện kể rằng, năm 1971, khi sư trụ trì cho mở đường, xây bậc cấp từ chân núi lên chùa đã phải phá thật nhiều đá. Tới bậc thứ 170, xuất hiện một tảng đá lớn chắn ngang đường. Những người thợ không thể dịch rời hay phá vỡ hòn đá được. Nghe chuyện, sư trụ trì yêu cầu không thay đổi hòn đá vì nhận định rằng đấy là vật trấn yểm, là “vị thần” giữ chùa. Hòn đá cứ nằm giữa đường như vậy cho tới nay. Sư trụ trì đã dùng sơn viết lên trên mấy chữ Hán: “Tà lão trung sơn”, tức “ông Tà giữa núi”. Người dân trong vùng gọi đấy là “ông Tà” hay “hòn đá thần” và thờ cúng rất trang trọng.
Chị Bùi Mai Hương, khách nước ngoài từ thành phố Hồ Chí Minh nói rằng sau thời điểm tham quan chùa: “Tôi tới đây vãng cảnh và cầu an cho gia đình vì được biết đây là ngôi chùa nổi tiếng linh thiêng, lại có cảnh quan đẹp. Nơi này rất khác so với nhiều ngôi chùa tôi đã tới. Tuy nhiên, tình trạng khai thác đá xung quanh núi có thể ảnh hưởng tới ngôi chùa. Mong rằng, các cơ quan quản lý sớm có biện pháp kịp thời để bảo vệ cảnh quan của chùa Châu Thới”…
Chùa Châu Thới là một danh thắng, vị trí tâm linh luôn thu hút khách hàng thập phương. Nơi này rất thuận tiện để khách nước ngoài tích hợp tham quan các điểm đến lựa chọn khác ví như: Chùa Tam Bảo, suối Lồ Ồ, núi Bửu Long (thành phố Biên Hòa, tỉnh Đồng Nai). Vị trí và phong cảnh của núi Châu Thới đã tôn vinh vẻ uy nghi của ngôi chùa. Đây được xem là nơi tụ hội linh khí của đất trời. Vào mùng 1 và ngày rằm, nhất là dịp lễ Tết, khách nước ngoài khắp nơi tụ về đây rất nhiều để chiêm bái, cầu an. Với những lợi ích về lịch sử vẻ vang, văn hóa truyền thống, kiến trúc, năm 1989 chùa Châu Thới đã được công nhận là Di tích lịch sử vẻ vang văn hóa truyền thống và thắng cảnh cấp vương quốc.
Bài và ảnh: Hà Thành
