Phong Chương là một xã nằm miệt phía đông của Phong Điền. Giữa vùng quê bát ngát ruộng vườn này, xuất hiện một Di tích lịch sử dân tộc cấp vương quốc gắn với tên tuổi của một danh tướng nổi tiếng trung liệt: Nguyễn Tri Phương.
Đài tưởng niệm Tam công Trung liệt
Nguyễn Tri Phương tên thật là Nguyễn Văn Chương, tự Hàm Trinh, hiệu Đường Xuyên. Ông sinh ngày 21/7 năm Canh Thân (1800), quê ở làng Ðường Long (Chí Long), tổng Chánh Lộc, huyện Phong Ðiền, tỉnh Thừa Thiên (nay là xã Phong Chương, huyện Phong Ðiền). Là đại thần giữ nhiều chức vụ trọng điểm trong triều đình qua các đời vua Minh Mạng, Thiệu Trị, Tự Ðức như Thượng thư Bộ Công, Bộ Binh, Bộ Lại, Đông các ĐH sỹ, Tam tuyên quân thứ, Khâm mạng tuyên sát đổng sức đại thần… Ông xuất hiện nhiều công lao trong việc khai khẩn xứ Nam Kỳ và đánh thực dân Pháp xâm lược.
Ông nổi tiếng với trận chiến chống thực dân Pháp xâm lược TP Đà Nẵng lần thứ nhất (1858), làm thất bại ý đồ đánh nhanh thắng nhanh của giặc.
Tượng đồng Nguyễn Tri Phương thờ tại gian giữa Trung Hiếu Từ
Khi giặc chuyển phía đánh Nam Kỳ, ông lại được vua Tự Đức cử vào Gia Định. Tại đây, tên tuổi của ông đã lưu sử xanh với việc xây dựng và lãnh đạo quan quân can trường vây hãm, đánh lại quân xâm lược ở trận Đại đồn Chí Hòa khiến cho giặc dù thắng do ưu thế kỹ thuật chiến tranh với đại bác, thần công, súng trường, lựu đạn nhưng đã phải khiếp đảm trước lòng gan dạ và đức hy sinh của quan quân nước Nam. Phillippe Aude, một sĩ quan Pháp từng tham chiến trong trận Đại đồn Chí Hòa đã viết trong bức thư ngày 28/3/1861: “Những chiến lũy mà người Việt Nam dựng lên rất kiên cố; quân Việt Nam rất can đảm, khinh thường trước cái chết… Trong khi giao chiến họ dùng giáo, thứ khí giới này chỉ đâm được quân địch cách 4 thước, đó là 1 lối tự vệ rất can đảm, đến quân Tàu cũng chưa bao giờ nghĩ đến…”. Một tướng khác của Pháp cũng phải nhận xét một cách thán phục: “Thấy phương pháp dụng binh của Nguyễn Tri Phương, người ta phải tin rằng vị nguyên soái anh hùng của nước Nam đã biết phương lược xây dựng lối pháo đài tạm thời như Totleben ở Sébastopol, Denfert Rochereau ở Belfort, Osman Pacha trong trận Plevna…”. Tại trận chiến này, Nguyễn Tri Phương bị thương nặng, em trai ông là Nguyễn Duy quyết tử chặn địch cho đại binh rút lui và hy sinh gan dạ.
Thiết kế bên trong Trung Hiếu Từ được bàn tay những người dân thợ Mỹ Xuyên chế tác
Ngày 19/11/1873, quân Pháp dưới sự lãnh đạo của Francis Garnier đánh thành Thành Phố Hà Nội lần thứ nhất, Tổng đốc Nguyễn Tri Phương lãnh đạo quân dân Thành Phố Hà Nội chiến đấu giữ thành. Con trai ông là phò mã Nguyễn Lâm được giao trấn giữ cửa đông nam thành Thành Phố Hà Nội và gan dạ hy sinh, thành Thành Phố Hà Nội thất thủ, Nguyễn Tri Phương bị thương nặng, bị thực dân Pháp bắt và ra sức dụ dỗ mua chuộc nhưng bị ông cự tuyệt, dứt bỏ bông băng, tuyệt thực và tử tiết ngày 20/12/1873. Thi hài ông và đàn ông Nguyễn Lâm được đưa về an táng tại quê nhà. Vua Tự Đức tự mình soạn văn tế khóc thương: “…Họ Nguyễn toàn gia tử tiết, sau trước một lòng, không phải như bọn tham sinh úy tử. Nguyễn Tri Phương nhất sinh trung dũng, em là Nguyễn Duy, con là Nguyễn Lâm đều vì nước bỏ mình, cha con anh em đều tử tiết, thế gian xưa nay hiếm có…”; sai Bộ Công lập đền Trung Hiếu tại quê ông để hiệp thờ cả 3 vị.
Năm 1990, trung tâm mộ và nhà thờ Nguyễn Tri Phương – Nguyễn Duy – Nguyễn Lâm được Nhà nước công nhận là Di tích Lịch sử dân tộc – Văn hóa truyền thống Quốc gia (Quyết định số 575QĐ/VHTT ngày 14/7/1990 do Bộ trưởng liên nghành Bộ Văn hóa truyền thống Thông tin – Thể thao & Du lịch Trần Hoàn ký). Đó là sự việc ghi nhận của lịch sử dân tộc, của hậu thế riêng với tấm gương trung liệt của danh tướng Nguyễn Tri Phương cùng em và con ông; cũng là vinh dự của quê nhà Phong Chương, Phong Điền. Sau khi được công nhận, Khu di tích lịch sử được góp vốn đầu tư phục hồi, tôn tạo vào năm 2010. Trong đợt này, ngôi nhà thờ Trung Hiếu được xây dựng ngay trên nền nhà cũ của Nguyễn Tri Phương, theo lối kiến trúc nhà rường 3 gian, 2 chái với bình phong, trụ biểu, sân đình thông thoáng, mạng lưới hệ thống cột và các cấu kiện được làm bằng gỗ quý do những người dân thợ Mỹ Xuyên chế tác tinh xảo đã được khánh thành. Bên trong đền, gian giữa tôn trí án thờ, thần vị và tượng đồng Danh tướng Nguyễn Tri Phương. Tả hữu phối thờ Tán lý quân vụ Nguyễn Duy và Phò mã đô úy Nguyễn Lâm. Mạng lưới hệ thống án thờ, thần vị, câu đối và bức hoành phi với 3 chữ Hán đại tự Trung Hiếu Từ đều được sơn son thếp vàng tôn nghiêm, đẹp tươi. Khu lăng mộ cũng khá được tôn tạo một bước để tăng sức chống chọi với thời hạn. Hiện, địa phương đang tổ chức quá trình thủ tục khẩn cấp để sở hữu điều kiện kèm theo nguồn lực có sẵn tiếp tục tôn tạo, upgrade Khu di tích lịch sử, vừa thỏa mãn nhu cầu yêu cầu tham quan, chiêm bái của khách nước ngoài và công chúng, vừa để Khu di tích lịch sử xứng tầm với công lao và nổi tiếng của “Tam công Trung liệt”.
Khu di tích Đền thờ và lăng mộ Nguyễn Tri Phương không thực sự xa Huế, lối đi cũng rất thuận tiện. Nếu xuất hiện khả năng, quý vị nên một lần ghé đến chiêm bái, để soi mình vào lịch sử dân tộc mà thấy tự hào, thấy trách nhiệm hơn với quê nhà giang sơn. Từ Phong Chương, quý vị cũng xuất hiện thể ghé qua thăm Mỹ Xuyên – một làng mộc mỹ nghệ nổi tiếng xứ Huế; thăm làng cổ Phước Tích – ngôi làng cổ thứ 2 được công nhận tại Việt Nam; tạt qua thăm làng rau Điền Lộc, xuôi về thưởng thức đặc sản của phá Tam Giang hay ngược lên trải nghiệm cùng suối khoáng nóng Thanh Tân… Thật nhiều điểm để lựa chọn chỉ trong một nửa đường kính gần. Vậy thì hà cớ gì mà bỏ qua?
Bài, ảnh: Hiền An
