Đến với huyện Lạc Thủy, ngoài những điểm du ngoạn quen thuộc như chùa Tiên, xã Phú Lão, Nhà máy in tiền, xã Cố Nghĩa…, khách nước ngoài không thể bỏ qua thắng cảnh rực rỡ là quần thể dangle Động (dangle Luồn) nằm trên địa phận thị trấn Chi Nê, xã Yên Bồng, xã Đồng Tâm.
Từ thời điểm năm 1995, đoàn cán bộ nghiên cứu và phân tích của phân viện Thám sát dangle động ITALY đang đi đến khảo sát và đánh giá và thẩm định dangle Luồn là một trong những dangle đẹp và quyến rũ của tỉnh Hoà Bình. Năm 2011, dangle Luồn đã được xếp hạng di tích lịch sử vẻ vang, văn hóa truyền thống cấp vương quốc theo Quyết định số 53 ngày 28/12/2001 của Bộ VH-TT.
Dẫn đường cho công ty chúng tôi tìm hiểu, tìm hiểu dangle Luồn là ông Hoàng Minh Chính, Chủ tịch Ủy Ban Nhân Dân thị trấn Chi Nê. Qua những bãi ngô đông xanh mướt mắt, điểm trước tiên công ty chúng tôi ghé thăm là đền Rem. ông Chính trình làng: Muốn đi thăm dangle Luồn phải qua đền Rem thắp hương cho những vị thần, thành hoàng đã lập lên thôn, xóm thời buổi này. Năm 1924, đền Rem vinh dự đã đạt được 2 sắc vua Khải Định ban. Theo lời bà Lưu Thị Nụ, người trông coi đền Rem hai mươi năm, đền được ứng dụng quản lý và vận hành, bảo vệ phục vụ yêu cầu tâm linh của bà con địa phương và khách nước ngoài. Hiện nay, đền Rem đang ý kiến đề xuất là di tích lịch sử vẻ vang cấp tỉnh. Theo lời ông Chính, nếu theo đường thủy thì từ di tích Nhà máy in tiền xuôi dòng sông Bôi hiền hòa chảy xung quanh chân núi Mả Hang rất có thể dẫn khách nước ngoài đến cửa dangle Luồn. Cửa dangle phía đông và sườn núi phía nam nhìn ra sông Bôi thuộc xã Đồng Tâm, phía chân núi phía bắc xuất hiện hồ Đầm Khánh rộng mênh mông, xung quanh năm sen tỏa mùi thơm ngát. Sông Bôi xanh mướt quyến rũ chảy xung quanh dangle Luồn tới hồ Đầm Khánh, khách nước ngoài rất có thể tự mình chèo thuyền nan tham quan thám hiểm lòng dangle.
Thăm dangle Luồn trên sông Bôi là tiện và thơ mộng nhất. Những dãy núi đá hùng vĩ, làng mạc in bóng hòa cùng những tia nắng đông làm dòng sống sóng sánh, mơ màng. Trên dòng sông hiền hòa, công ty chúng tôi rất có thể nhìn chung khung cảnh bình yên của Lạc Thủy. Cửa dangle Luồn đã hiện trước mắt với dòng nước sông Bôi trong xanh chảy qua. Tạo hoá đã sắp xếp thật thơ mộng núi bên sông, bên núi làm cho bao sự không phẳng, thô thực của núi như được dịu đi, trở thành tinh xảo bởi sự nữ tính của dòng sông. Sông và núi như hoà quyện vào nhau như hai nửa không thể thiếu rời. Chỉ nghe câu gọi đò ơi vang vọng bến sông đã thấy thấp thoáng 3 chiếc thuyền nan từ bên kia sông rẽ nước sang đón khách nước ngoài. Lưỡng lự đôi chút, công ty chúng tôi chọn ông lão chèo đò xuất hiện nước da màu nâu khỏe mạnh. Hỏi ra mới biết cả 3 chiếc thuyền đều là của mái ấm gia đình vừa là phương tiện dịch chuyển trên sông, vừa đáp ứng nhu cầu yêu cầu của khách hàng du ngoạn. Thật suôn sẻ cho hành trình tìm hiểu dangle Luồn của công ty chúng tôi lần này được ông Nhung – người sinh ra, lớn lên và mưu sinh cũng ở khúc sông này. Trên chiếc thuyền nan nhỏ, mẩu truyện của ông Nhung như dẫn khách nước ngoài về thời niên thiếu của tớ từ thời điểm cách đây đã tới vài chục năm. Từ thời điểm năm 8 tuổi, ông đã theo cha vào dangle Luồn để đánh bắt cá. Tôm, cá, trai, hến trên dòng nước sông Bôi qua dangle Luồn đã nuôi sống mái ấm gia đình ông qua nhiều thế hệ. Hang Luồn riêng với ông thân thiết đến nỗi tuy vậy dangle xuất hiện chiều dài trên 1,2 km, không tồn tại một ánh đèn nhưng bơi thuyền ở từng khúc rẽ, từng hộc đá ngầm đã quen thuộc qua từng mái chèo. Hang Luồn xuất hiện cửa dangle hình bán nguyệt, lòng dangle rộng từ 8-12 m, vòm dangle cao từ 3-10 m. Vào sâu bên trong, xuất hiện cảm tưởng như đang đi vào trong 1 cánh rừng xuất hiện nhũ đá óng ánh sắc màu, càng vào sâu bên trong, không khí càng trở thành thoáng mát. Lòng dangle cũng là các bầy dơi chọn làm nơi trú ngụ. Chúng lủng lẳng treo mình trên vách đá, trên trần, bay lượn trong dangle tạo thành thương hiệu thật sống động. Đến mỗi chỗ xuất hiện khối nhũ đá đẹp, ông Nhung lại rọi đèn cho công ty chúng tôi thưởng ngoạn rồi ông lại đặt cho chúng những tên gọi thích hợp theo trí tưởng tượng của nhân sự. Càng vào bên trong, trên vòm trần, những dải nhũ buông xuống những bức màn đá tầng tầng lớp lớp như những dải lụa quyến rũ đung đưa theo gió, khối lại như bức màn che khuất một bàn thờ tổ tiên trong đền rất thiêng tĩnh mịch. Chỗ xuất hiện khối đá trắng đứng như hình của quan thế âm bồ tát. Xuất hiện vùng nhũ đá tạo thành một tổng hợp tượng đá chia làm hai lớp: lớp trên là tiên vũ nữ đang múa trong hội bàn đào, lớp dưới là quan lại triều đình đá đang đăm đắm ngắm xem. Chỗ lại xuất hiện khối đá to sừng sững như hình con voi phục rộng lớn…Càng vào trong dangle, không khí càng thoáng mát thoải mái, nước từ các khối nhũ đá rỏ xuống, chỗ thì tí tách, thánh thót như mưa phùn ngày xuân, chỗ thì rào rạt như mưa rào đầu hạ. Tổng thể hoà thành bản nhạc giao tận hưởng dài bất tận…
Thực sự dangle Luồn theo như đúng tên thường gọi vì dangle chạy luồn qua quả núi và xuất hiện hai cửa thông nhau. Trên chiếc thuyền nan nhỏ, công ty chúng tôi đã thưởng ngoạn toàn cảnh lòng núi, lòng sông một cách thi vị nhất. Tiếp lời ông lão lái đò, ông Chính kể: Trước kia, khi tỉnh xuất hiện chủ trương góp vốn đầu tư quần thể dangle Động thành trung tâm du ngoạn dangle được gọi là là Trinh Nữ. Sau này, thấy không thích hợp lại đổi thành dangle Luồn đúng với tính chất, Điểm lưu ý của dangle. Sau khi tìm hiểu lòng dangle, công ty chúng tôi tiếp tục lên bờ sang phần cửa dangle phía chân núi phía bắc xuất hiện hồ Đầm Khánh. Theo ông Chính, lúc bấy giờ, huyện đang sẵn có chủ trương xin tỉnh tôn tạo hồ Đầm Khánh nhằm tạo điều kiện kèm theo tiện lợi để huyện thu hút các nhà góp vốn đầu tư du ngoạn. Với vị trí nằm tại vị trí gần trung tâm thị trấn Chi Nê, cách quần thể di tích xã Phú Lão nơi xuất hiện di tích khảo cổ, Nhà máy in tiền xã Cố Nghĩa và cách động Hương Tích ở chùa Hương, thành phố Hà Thành khoảng 3 giờ đi dạo (leo qua các quèn) nên trong tương lai, tất cả chúng ta rất có thể mở thêm tuyến du ngoạn mới: chùa Hương – dangle Luồn – quần thể di tích xã Phú Lão./.
