Khu di tích lịch sử dân tộc Gò Tháp, thuộc xã Tân Kiều, huyện Tháp Mười, tỉnh Đồng Tháp sẽ là Trung tâm văn hóa-du lịch lớn số 1 vùng Đồng Tháp Mười trong tương lai. Ở đây hiện còn quần thể di tích của Vương quốc Phù Nam từ thời điểm cách đây hơn 1.500 năm; xuất hiện di tích 2 thời kỳ kháng chiến chống Pháp, chống Mỹ cùng rất nhiều tầng văn hóa truyền thống dân gian. Thủ tướng Chính phủ đã quyết định hành động xếp hạng di tích khảo cổ và kiến trúc thẩm mỹ và nghệ thuật Gò Tháp là di tích Quốc gia đặc trưng.
Gò Tháp gồm nhiều gò nhỏ, thấp nằm trên một vùng đất pha cát, ở trung tâm nơi Đồng Tháp Mười, xuất hiện mạng lưới hệ thống sông ngòi chằng chịt, hệ sinh vật cảnh rừng tràm tăng trưởng mạnh. Quan trọng đặc biệt, ở đây chứa được nhiều di tích lịch sử dân tộc văn hóa truyền thống của dân tộc và thế giới, là nơi sinh hoạt văn hóa truyền thống tín ngưỡng của khách nước ngoài thập phương. Từ trong thời điểm vào cuối thế kỷ 19, các nhà khảo cổ học người Pháp đã phát hiện ra ra Khu di tích lịch sử này. Về sau, nhiều nhà khảo cổ học phát hiện ra nhiều dấu tích, di vật, hiện vật cổ thuộc nền văn hóa truyền thống Óc Eo. Đồng thời tìm ra được 3 mô hình di tích trọng điểm là di tích cư trú với những di vật như: bếp lửa, những mảnh nồi, thanh củi cháy dở, cọc nhà sàn,…; di tích mộ táng được phát hiện ra ở những gò cát, qua nhiều đợt khai thác đã phát hiện ra 13 mộ táng, thu được trên 1.000 hiện vật, tùy táng chôn theo như: mảnh vàng xuất hiện chạm khắc hoa văn, đá quí, đầu tượng, đồ gốm, nhẫn vàng…và di tích kiến trúc được phát hiện ra ở những gò cao như: Gò Minh Sư, Gò Tháp Mười, Miếu bà Chúa Xứ, Chùa Tháp Linh…Hầu hết di tích kiến trúc tìm thấy nằm sâu trong tim đất, được xây dựng công phu xuất hiện tường thành bao quanh xung vòng quanh để chống sự xâm thực của gió và nước, kiến trúc xây dựng ở trình độ cao. Di vật, hiện vật tìm thấy ở đây hầu hết là các tượng thần Visnu, Siva bằng đá tạc sa thạch, cột đá xuất hiện chốt, các phiến đá xuất hiện chạm khắc hoa văn và minh văn.
Với kết quả nghiên cứu và phân tích khoa học trong nhiều năm đã cho thấy, người dân cổ Gò Tháp về đây định cư khi nước biển vừa mới rút. Họ xuất hiện nền văn minh không hề thấp. Ngoài lợi ích về khoa học khảo cổ học, KDT Gò Tháp còn tiềm ẩn lợi ích lịch sử dân tộc cách mạng. Cách đó khoảng 1.500 năm, Gò Tháp là nơi cư trú của một thành phần dân tộc xuất hiện nền văn hóa truyền thống tăng trưởng, là vùng đất xuất hiện quá khứ nối liền với lịch sử dân tộc của nhiều nước trong nơi Đông Nam Á. Gò Tháp, một “ốc đảo xanh” nổi lên giữa vùng đồng ruộng bát ngát xuất hiện sức thú vị mạnh mẻ bởi phong cảnh độc đáo và khác biệt cùng rất nhiều huyền thoại về một nền văn minh cổ với những phế tích theo thời hạn và chiến tranh. Cuối thế kỷ XVII, vào đầu thế kỷ XVIII, một thành phần người dân người Việt từ đàng ngoài đã vào đây khai hoang lập nghiệp, mở mang bờ cõi trên vùng đất còn hoang hóa với nhiều rừng rậm, sình lầy, muỗi bầy, thú dữ.
Chính vì thế, Gò Tháp không những nổi tiếng về khai hoang, lập ấp mà còn phải nổi tiếng với địa hình hiểm trở, nơi quy tụ của bao nhân vật hào kiệt chống ngọai xâm giữ nước thời kỳ đầu chống Pháp khi Đảng ta chưa Thành lập và hoạt động. Nơi đấy là đại bản doanh của nghĩa quân Thiên hộ Võ Duy Dương, Đốc binh Nguyễn Tấn Kiều thời kỳ đầu chống Pháp (1864 – 1886). Từ thời điểm năm 1946 – 1948, Gò Tháp là căn cứ địa của Xứ ủy Nam Bộ, Ủy ban Hành chính kháng chiến Nam Bộ, Khu ủy trung tâm 8. Ở đây từng in dấu chân sinh hoạt cách mạng của nhiều cán bộ sang trọng của Đảng như các đồng chí: Lê Duẩn, Lê Đức Thọ, Phạm Hùng, Trần Văn Trà, Nguyễn Bình, Nguyễn Thị Thập… Trong kháng chiến chống Mỹ cứu nước, Tiểu đoàn 502 nhân vật đã đánh sập Viễn vọng đài cao 42m do cơ chế Ngô Đình Diệm xây dựng để quan sát, khống chế các sinh hoạt của quân giải phóng vào tháng 12/1959.
KDT Gò Tháp còn là một một điểm danh lam thắng cảnh của vùng sinh vật cảnh ngập nước. Ở đây, thiên nhiên và môi trường sinh vật cảnh còn mang nhiều dấu vết hoang dã đã và đang bảo tồn được những thảm thực vật, động vật như: tràm, sen, sậy, năng, lúa trời, trăn, rắn, các loài chim cá… Gò Tháp là một khu vực tiềm ẩn các sinh hoạt tôn giáo và tín ngưỡng lâu lăm. Ở đây xuất hiện Chùa Tháp Linh, Miếu bà Chúa Xứ, đền thờ hai vị nhân vật dân tộc Thiên hộ Võ Duy Dương, Đốc binh Nguyễn Tấn Kiều, mộ Hoàng Cô – theo truyền thuyết dân gian nhận định rằng đấy là em gái Vua Gia Long (Nguyễn Phúc Hồng Nga) trong thời kỳ chạy loạn về đây ẩn mình và mất tại nơi này.
Hầu như chưa lúc nào Gò Tháp bị ngập trọn vẹn mỗi lúc mùa nước lên, kể cả trong thời điểm mực nước lũ đạt đỉnh điểm nhất. Đứng trên Gò Tháp sẽ thấy bốn bề toàn cảnh bát ngát của vùng Đồng Tháp Mười. Gò Tháp là một quần thể do nhiều gò nhỏ hợp thành với thế đất uốn lượn nhẹ nhàng, thích mắt. Trên mặt phẳng hiện còn tồn tại nhiều khối đá, những mảnh vụn kiến trúc và nhiều mảng tượng gỗ…Năm 1984, các nhà khảo cổ đã thu được nhiều hiện vật có mức giá trị khoa học và phát hiện ra những vết tích của một thành phố cổ đã trở nên vùi sâu trong tim đất với những di chỉ đặc trưng của nền văn hóa truyền thống Óc Eo từ thời điểm cách đây trên 1.500 năm; chứng tỏ rằng ở đây đã từng tồn tại và tăng trưởng một thành phố thuộc vương quốc Phù Nam vào thế kỷ thứ I-VI sau Công nguyên.
Từ huyện lỵ Tháp Mười, theo tỉnh lộ DT 845 hơn 6 km, đến xã Mỹ Hòa, tiếp tục rẻ phải vào xã Tân Kiều đến Gò Tháp. Đó là gò tốt nhất. Trên đỉnh gò xuất hiện gốc cây cổ thụ lớn khoảng 3 người ôm và nhiều gạch đá, dấu tích của những kiến trúc cổ nay đã thành phế tích. Trên sườn gò phía nam hiện còn một hố bom đường kính gần 20 mét, dấu tích quả bom đã phá hủy một ngôi chùa mang tên Tháp Cổ Tự, tương truyền được xây dựng từ thời vua Thiệu Trị trong thời điểm 1841-1847. Đến năm 1956, chính quyền sở tại Ngô Đình Diệm cho xây một tháp hình lục giác 10 tầng trên cao 42 mét để làm đài quan sát chống phá cách mạng. Đêm 19 rạng 20/12/1959, đặc công quân giải phóng đã dùng mìn đánh sập ngôi tháp này. Và tên thường gọi Gò Tháp, Đồng Tháp hay Đồng Tháp Mười bắt nguồn từ lời truyền nhận định rằng xưa kia ở đây xuất hiện ngọn tháp 10 tầng, hoặc đấy là một ngôi tháp cổ thứ 10 nếu tính ngược lên Ăng-Co (Campuchia), hay đấy là vọng gác thứ 10 của nghĩa quân Thiên Hộ Dương – Đốc Binh Kiều.
Cách Gò Tháp Mười 100 mét về phía bắc là Tháp Cổ Tự, ngôi chùa này trước kia ở Gò Tháp Mười đã được dời sang đây năm 1956 sau khoản thời gian bị bom đánh sập. Hiện nay, ngôi chùa cổ đượm màu hoang phế với những vết tích chiến tranh tàn phá này đã được thay bằng một ngôi chùa mới đẹp và khang trang hơn từ sự đóng góp xây dựng của người dân. Khu mộ và đền thờ quan lớn: Đốc binh Nguyễn Tấn Kiều và Thiên hộ Võ Duy Dương được xây dựng hoàn thiện năm 1995 ngay trên nền đồn của nghĩa quân thời chống Pháp vào cuối thế kỷ XIX. Khoảng giữa Khu di tích lịch sử là một gò hình trụ, nơi trước đó từng xuất hiện một ngôi chùa tu theo đạo Minh Sư nên gọi là Gò Minh Sư. Trên gò xuất hiện miếu thờ Bà Chúa Xứ mang ý nghĩa chất tín ngưỡng dân gian, tiêu biểu vượt trội cho lòng phía thiện, đức nhân từ và cứu nhân độ thế…
Với bề dày lịch sử dân tộc truyền thống lịch sử và văn hóa truyền thống đó, Gò Tháp đã được công nhận là di tích lịch sử-văn hóa cấp vương quốc đặc trưng và đang rất được xây dựng thành trung tâm văn hóa truyền thống – lịch sử dân tộc và phượt. Hàng năm, Gò Tháp xuất hiện 2 kỳ tiệc tùng truyền thống lịch sử dân gian: tiệc tùng rằm tháng 3 vía Bà Chúa Xứ và tiệc tùng rằm tháng 11 tưởng niệm 2 vị nhân vật dân tộc là Thiên hộ Võ Duy Dương và Đốc binh Nguyễn Tấn Kiều. Mỗi kỳ tiệc tùng, Gò Tháp thu hút hàng trăm ngàn lượt khách hàng từ khắp nơi về dự. Các tiệc tùng được tổ chức triển khai trang nghiêm, trọng thể theo phong thái truyền thống cổ truyền dân tộc với nội dung cầu an, thỉnh canh, tế thần nông, cúng Thiên Hộ Dương-Đốc Binh Kiều và vía Bà Chúa Xứ. Chính từ những di tích lịch sử dân tộc nhuộm màu huyền thoại cùng những kỳ tiệc tùng mang đậm nét văn hóa truyền thống dân tộc mà Gò Tháp trở nên thu hút, thú vị khách nước ngoài.
Khu di tích đặc trưng Gò Tháp quy tụ 3 mô hình: di tích kiến trúc, di tích cư trú và di tích mộ táng. Đây còn là một những chỉ dấu trọng điểm về các phương diện lịch sử dân tộc, chính trị, kinh tế tài chính, thẩm mỹ và nghệ thuật, tôn giáo của nền văn minh cổ xưa, rực rỡ gắn với Vương quốc Phù Nam từ hàng nghìn năm trước đó. Ngoài lợi ích khảo cổ, lịch sử dân tộc, Gò tháp sẽ là tâm điểm của vùng Đồng tháp Mười, một trong số ít nơi còn lưu giữ nét hoang sơ của tự nhiên, với những thảm thực vật phong phú đặt trưng của vùng đất ngập nước. Hiện nay Gò Tháp được tỉnh Đồng Tháp qui hoạch tổng thể với diện tích quy hoạnh 300 nghìn mét vuông, được tạo thành 4 trung tâm tác dụng là một: Khu di tích bảo tồn, bảo tàng 53 nghìn mét vuông; vùng rừng núi sinh vật cảnh 166 nghìn mét vuông; trung tâm phục vụ 54 nghìn mét vuông; trung tâm nuôi thú hoang dã Đồng Tháp Mười 27 nghìn mét vuông. Quan trọng đặc biệt , giữa Gò Tháp sẽ xây dựng dựng Tháp Sen cao 110 mét, phỏng theo ý nghĩa câu thơ ở trong phòng thơ Bảo Định Giang ” Tháp Mười đẹp nhất bông sen. Việt Nam đẹp nhất có tên Cụ Hồ”./.
