Chùa Am được xây dựng vào năm Bính Tý niên hiệu Chính Hòa (năm 1696) và được ghi rõ trên cây hương đá dựng giữa sân chùa. Việc xây dựng trải dọc qua trong vòng 15 năm, đến năm Canh Dần niên hiệu Vĩnh Thịnh (1710) mới hoàn hảo. Khi đó kiến trúc chùa gồm xuất hiện: Cổng chùa, sân chùa và hai tòa chính điện.
Từ khi xây dựng đến nay, chùa đã qua nhiều lần trùng tu, quan trọng đặc biệt là vào thời Nguyễn, vì vậy kết cấu và qui mô kiến trúc xuất hiện thay đổi, thể hiện rõ ràng nhất ở hai lớp kiến trúc không giống nhau, không tương đồng về kiểu dáng và qui mô. Chùa được xây dựng vào quy trình tiến độ mà cả Đạo giáo và Nho giáo cùng tăng trưởng. Do tác động của tam giáo nên mạng lưới hệ thống tượng thờ trong chùa mang ý nghĩa của cả Đạo giáo và Nho giáo. Song đạo Phật vẫn là đa phần và được thờ ở tòa chính điện.
Khác với kiến trúc chùa thường gặp, trong diện tích quy hoạnh 1800m2 gồm: Cổng tam quan, cổng chùa chính, tòa tiền đường và hai tòa chính điện. Ngăn cách giữa các dự án công trình là sân Thiên tỉnh như những cánh cửa lớn mở vào tầm khoảng không để năng lượng tự nhiên chiếu rọi vào chùa khiến cho khu vực chùa sáng và thoáng rộng hơn.
Tam quan chùa thiên về cổng đông làng Quan Tử. Trước tam quan là khoảng sân lót gạch vuông. Tam quan xây kiểu chữ “Môn” gồm 3 gian 2 dĩ, từ sân lên nền tam quan xây bậc tam cấp. Kiến trúc mái kiểu hai tầng bốn mái. Trên tầng xuất hiện treo chuông đồng và khánh đồng đều là di vật quý, có mức giá trị lịch sử vẻ vang và điêu khắc.
Qua cổng tam quan là sân lót gạch vuông xây tường bao mortgage. Từ nơi này vào mới là nơi chính của chùa trước đó. Hiện nay sót lại dấu vết của cổng tam quan xưa. Giữa sân xuất hiện cây hương đá khắc dòng chữ “Hương chúc bảo đài”. Cuối sân ngoại là cổng chính, hai bên xuất hiện cổng phụ là hai bức cánh phong xây vuông, xuất hiện hai cột trụ cao. Trên phần thân cột xuất hiện khắc câu đối nay đã trở nên bong mất một nửa nên không đọc được. Theo cụ công cụ bà cao niên trong làng kể lại thì đấy là các câu đối mà các nhà khoa bảng xưa kia làm để ca tụng cảnh chùa. Phần ngọn cột trụ được đắp nổi hình tứ quí “long, ly, qui, phượng” ở bốn mặt, đỉnh ngọn xuất hiện hình tượng rùa đội đài sen; trên là búp sen cách điệu, nhìn xa tương tự như là hình ngọn lửa tỏa ra bốn phía trông rất thích mắt
Khu chùa chính gồm ba tòa xây theo phong cách chữ “Tam”: Bái đường gồm năm gian hai dĩ xuất hiện kiến trúc kiểu hai tầng mái tạo xúc cảm thông thoáng và cao ráo cho mái chùa. Đấy là tòa xuất hiện kiến trúc đẹp và lớn số 1. Với mạng lưới hệ thống 28 cột phối hợp với mạng lưới hệ thống xà cao thấp theo phong cách dân gian tạo thành một bộ khung bền chắc đỡ hai tầng mái xòe rộng. Tiếp giáp với hai mái là các đường gờ nóc được đắp cao tạo thành đường gấp khúc, lượn cong theo chiều dốc của mái và tới điểm cuối cuộn cong lại cách điệu bởi một đầu rồng tạo thành đầu đao chùa duyên dáng, thướt tha. Nhìn toàn cảnh mái chùa ta thấy xuất hiện ba lớp cánh sen tỏa ra trên khu vực thoáng đãng. Cũng chính từ kiến trúc của tòa nhà này mà nhìn từ xa trong mùa nước ngập trắng xung xung quanh, ngôi chùa nổi lên như bông hoa sen. Nền chùa được lót gạch hoa, toàn cảnh cột đều được kê trên bệ đá chống mối mọt, phía trước là năm ô cửa bức bàn, hai bức đầu hồi xây sát tường bao; cách tòa chính điện là một sân thiên tỉnh. Gian ở trung tâm treo bức đại tự sơn son “Vĩnh Phúc Tự” được làm dưới triều vua Bảo Đại, phía dưới xuất hiện bàn thờ cúng các hậu thần làng, hai gian sát bên đặt tượng Hộ pháp, Đức ông thánh hiền. Hai góc sát tường đặt hai tấm bia đá ghi lại nhiều vấn đề về chùa.
Chính điện gồm hai tòa, mỗi tòa xuất hiện 3 gian. Điều quan trọng đặc biệt là toàn cảnh mạng lưới hệ thống chân cột của tòa chính điện thứ nhất đều bằng đá điêu khắc xanh do nhân dân làng Quan Tử cung tiến. Tòa chính điện thứ hai xuất hiện hai động lớn, được đắp bằng đất rất công phu, xuất hiện cửa vòm như dangle đá. Trên mỗi cửa động đều đắp tượng Thị Kính bằng đất, đặt trên bệ bằng xi-măng.
Điều lạ mắt nhất của chùa Am không chỉ là là ngôi chùa xuất hiện kiến trúc rộng với cảnh sắc đẹp mà còn phải là nơi quy tụ của nhiều tôn giáo và mô hình tín ngưỡng, biểu lộ qua mạng lưới hệ thống các ban thờ, tượng phật ở trong chùa. Cũng tương tự như là nhiều ngôi chùa khác, việc thờ cúng ở chùa còn phối hợp với những phong tục làng xã và với những hình thức tín ngưỡng dân gian thờ vạn vật hữu linh, thờ thần nông nghiệp.
Tượng phật ở đây gồm 31 pho đồng thời cũng là 31 tác phẩm có mức giá trị về thẩm mỹ tạc tượng và điêu khắc gỗ dân gian. Tòa trên cùng là tượng tam thế tượng trưng cho chư phật thuộc về ba thời quá khứ, hiện tại và tương lai. Lớp thứ hai là hai pho tượng Tọa sơn ngồi tĩnh tâm trên tòa sen. Tượng tạc được làm bằng gỗ liền bệ. Đấy là hai pho tượng Phật xuất hiện kích thước lớn số 1 trong tòa chính điện.
Tượng Ngọc Hoàng là tượng mới music cũng đặc tả được dáng bệ vệ với tư thế ngồi thiết triều, đầu đội mũ bình thiên, mình mặc áo bào cân đai. Phía trước là tượng Nam Tào và Bắc Đẩu. Đấy là một bộ tượng đặc trưng của Đạo giáo. Hai bên giáp vách chính điện là hai dãy tượng gồm 8 pho. Tám pho tượng này thể hiện từng người một vẻ, một dung mạo riêng. Các nghệ nhân tạc tượng đã thông minh khắc họa được bề sâu nội tâm của những nhân vật đã vượt ra ngoài cõi thoát tục mà trở thành Phật.
Các pho tượng sót lại như tượng Kim đồng Ngọc nữ, tượng Quan âm, Thích ca, tượng Hộ Pháp, Đức ông… nhìn công cộng vẫn giống ngôi chùa khác và mang một vẻ riêng tạo thành một mạng lưới hệ thống tượng thờ hoàn hảo.
31 pho tượng của chùa Am rất phong phú về kiểu dáng, vật liệu được làm bằng gỗ hoặc bằng đất. Ở đây không chỉ là là tượng Phật mà còn tồn tại cả tượng thiên thần, nhân thần và phúc thần. Mỗi pho tượng xuất hiện kiểu cỡ và kích thước không giống nhau xong mỗi pho tượng đều thể hiện được tính năng vị trí của tớ. Phối kết hợp với kiến trúc, các pho tượng đã làm tăng ý nghĩa và lợi ích của ngôi chùa.
Chùa Vĩnh Phúc là di tích có mức giá trị khá đầy đủ về các mặt lịch sử vẻ vang, khoa học, thẩm mỹ văn hóa truyền thống. Lịch sử vẻ vang của ngôi chùa đã gắn sát với lịch sử vẻ vang văn hiến của làng Quan Tử. Đấy là nơi sinh hoạt văn hóa truyền thống tinh thần của nhân dân thôn Quan Tử và vùng phụ cận đã hàng trăm trong năm này. Đến nay, chùa Am vẫn được nhân dân địa phương gìn giữ bảo vệ tốt và đang rất được góp vốn đầu tư mở rộng. Đồng thời đền thờ Trần Nguyên Hãn và đền thờ Đỗ Khắc Chung, chùa Am đã và đang trở thành điểm đến chọn lựa tâm linh thú vị ở vùng đất văn hiến này./.
