Vùng đất Phú Yên vốn nổi tiếng bình yên với núi sông hiền hòa, những cánh đồng xanh phì nhiêu, là vựa lúa Nam Trung Bộ. Từ hàng trăm trong năm này, Phú Yên còn gắn sát với một danh thắng cấp vương quốc, đó là đầm Ô Loan, đầm nước lợ nằm tại phía Nam thị trấn Chí Thạnh, huyện Tuy An.
Nằm ở dưới chân đèo Quán Cau trên quốc lộ 1A, cách thành phố Tuy Hòa 22km về phía Bắc, đầm Ô Loan hiện ra mênh mông như để thu hết tầm mắt khách hàng đi đường tuyến Bắc –
Nếu nhìn về phía núi Từ Bi sẽ thấy một doi đất chảy ra đầm Ô Loan như một con chim hạc vừa giang đôi cánh rộng vừa cúi đầu xuống mặt hồ uống nước. Núi Từ Bi là nhánh nhỏ của đèo Quán Cau, phía dưới xuất hiện con suối cùng tên chảy ngoằn ngoèo qua các khe núi rồi chảy ra đầm trông rất lạ mắt. Còn trên sơ đồ, đầm Ô Loan lại như là con thiên nga đang thư thả bay.
Đầm Ô Loan là một đầm nước lợ, gần như là nằm trọn trong đất liền xuất hiện diện tích quy hoạnh 17,5km2 và độ sâu trung bình 1,2 – 1,4m, mùa mưa rất có thể sâu tới 3m. Sông Cái và một trong những sông nhỏ cấp nước ngọt cho đầm. Còn nước mặn sẽ chảy vào mỗi lúc thủy triều lên vì đầm xuất hiện một lạch nhỏ thông với biển. Nhờ điều kiện kèm theo tiện lợi, con nước thường xuyên lưu thông, toàn nước mặn và nước ngọt nên sản vật ở đầm Ô Loan vô cùng phong phú. Trước tiên phải nói tới là món đặc sản sò huyết cơm dày thịt, ngọt và thơm. Dưới thời phong kiến, các vua quan thường tới đây thưởng thức món này và thời buổi này nó vẫn là món ăn được khách nước ngoài yêu ưa thích. Rồi món hàu với vô số phương pháp chế biến không giống nhau như: nấu cháo, nấu canh, xào, track có lẽ rằng ngon và mê hoặc nhất vẫn là món hàu tái và món hàu trộn đậu phộng, cà chua. Tản Đà (1889 – 1939), nhà thơ nổi tiếng sành ăn từng đi khắp nước, ăn khắp nơi, đến Phú Yên nếm món ngon vật lạ đã phải khen rằng: “Phú Câu cước cá, Ô Loan miếng hàu”. Ngoài ra, đầm Ô Loan còn tồn tại món đặc sản là cua huỳnh đế với cái mai red color hoặc vàng đậm cùng với nhiều món đặc sản khác ví như: tôm rắn, tôm bạc, mực, sứa, rau câu, điệp, cá mú… Đặc biệt quan trọng, khách nước ngoài đến đây còn được tận tận hưởng cái thú thả bè ra giữa đầm trong đêm khuya tĩnh mịch chỉ nổi tiếng sóng nước, ếch kêu mà thưởng thức những món ngon của đầm Ô Loan. Trong hành trang của khách nước ngoài mang sẵn gia vị, thức uống và bếp lò nên sò huyết, điệp, sứa, tôm… bắt lên còn tươi rói sẽ tiến hành nướng ngay và thuởng thức… Mừi hương khó tả của món nướng bốc lên xen lẫn mùi vị của hương đêm trong đầm nước lợ – thực là một chiếc thú quý hiếm ở trên đời.
Đầm Ô Loan xưa còn là một địa danh gắn với trào lưu Cần Vương của tỉnh Phú Yên. Hàng năm, cứ vào trong ngày mùng 7 tháng Giêng, ở đây còn tồn tại Liên hoan tiệc tùng Cầu ngư (hay Lễ cúng cá Ông) của ngư dân xung quanh đầm thu hút hàng vạn người từ khắp nơi về tham gia. Đấy là một nét trẻ đẹp của văn hóa truyền thống dân gian truyền thống cuội nguồn Phú Yên. Sau lễ chính cúng cá Ông cầu mưa thuận gió hòa, mong cuộc sống thường ngày ấm no sẽ là hát tuồng và các thể loại dân ca truyền thống cuội nguồn. Tiếp đó là các cuộc thi tài thể thao, với những nội dung: Đua thuyền chài, đua thuyền rồng, đua thuyền thúng, bơi lội với nhiều nội dung…
Tham quan đầm Ô Loan mỗi lúc bình minh lên hay hoàng hôn xuống, khách nước ngoài rất có thể cảm nhận được vẻ đẹp kỳ vĩ của đầm trong sắc màu kỳ diệu của mặt trời, rồi ví von như những cánh chim đang vươn cao hay tà áo lụa to lớn quyến rũ và mềm mại cứ từ từ bay lên cùng trời đất. Và này cũng là thi hứng để biết bao vần thơ tuyệt bút của nhiều thi sĩ tài hoa được chắp cánh lúc tới với danh thắng lạ mắt này của vùng đất Phú Yên./.
