Di tích tháp Chiềng Sơ thuộc bản Nà Muông, xã Chiềng Sơ, huyện Điện Biên Đông, tỉnh Điện Biên Đó là di tích kiến trúc thẩm mỹ và nghệ thuật khá độc đáo và khác biệt thể hiện quan hệ đoàn kết, hữu nghị của nhân dân hai nước Việt – Lào.
Đến nay, chưa tồn tại một tư liệu lịch sử vẻ vang rõ ràng và cụ thể nào xác định niên đại khởi dựng của cây tháp nhưng kết quả của những nhà phân tích đã cho chúng ta thấy tháp được xây dựng vào tầm khoảng thế kỷ XV-XVI. Tháp Chiềng Sơ là dự án công trình kiến trúc thẩm mỹ và nghệ thuật thể hiện rõ sự tài ba và sự sáng tạo thẩm mỹ và nghệ thuật của nhân dân hai nước Việt – Lào. Tháp được kiến trúc theo như hình nậm rượu, dưới to và phần trên nhỏ dần. Tháp cao 10,5m, bốn mặt xung xung quanh chân Tháp được đặt 2 chú voi ở đằng trước và 2 chú chó ở đằng sau. Tháp được xây dựng bằng gạch và vôi vữa mật. Gạch để xây Tháp xuất hiện hai loại đó là gạch chỉ loại cỡ lớn, dày dùng làm xây dưới chân Tháp, còn loại gạch nhỏ và mỏng dùng làm xây trên thân, ngọn Tháp.
Phía chân Tháp được xây dựng theo hình vuông vắn gồm nhiều tầng xếp lên nhau làm cho tầm dáng cây Tháp thêm phần minh chứng và khẳng định, ngoài lớp gạch được trát một lớp vữa, xung xung quanh không trang trí hoa văn. Phần thân Tháp được trang trí những họa tiết hoa văn, vượt bậc là một tòa sen xuất hiện sáu lớp chồng lên nhau đội lấy tòa Tháp đồng thời những đường nét hoa văn chìm nổi cách điệu hình chim muông, hoa lá theo bố cục tổng quan từng phần rất hợp lý. Đặc biệt quan trọng hơn hết là những con rồng được đắp nổi uốn mình xung quanh thân Tháp, đầu và đuôi rồng chụm vào nhau tạo thành hình số tám. Những con rồng này mang trên mình lớp vảy rất đặc trưng, không giống bất kể phong thái thể hiện nào qua các thời kỳ lịch sử vẻ vang ở Việt Nam. Rồng xuất hiện kích thước nhỏ như những con rắn mà văn hóa truyền thống Ấn Độ giáo tôn thờ. Toàn bộ những họa tiết hoa văn này được sắp đặt hợp lý xung quanh thân Tháp nhằm tạo điểm nổi bật và tôn vinh vẻ đẹp của Tháp đồng thời tạo sức mê hoặc và lôi cuốn người xem khi được chiêm ngưỡng và ngắm nhìn di tích kiến trúc thẩm mỹ và nghệ thuật này.
Từ phần chính của thân tháp trở lên trên được xây theo phong cách kiến trúc hình ống dạng hình lục giác, xung xung quanh là đường tiếp tuyến xen lẫn hình cánh sen chạy thống nhất xung quanh thân tháp. Toàn bộ thân Tháp xuất hiện 3 tầng, các mặt của mỗi tầng được xây trát phẳng theo như hình lục giác không trang trí hoa văn, đặc biệt quan trọng phần ở vị trí chính giữa của mỗi tầng được xây phình to ra trông giống hình những búp sen non. Ở giữa phần giáp nối của mỗi tầng đều được trang trí hoa văn, các hoa văn được cách điệu và đắp sẵn rồi gắn vào như: hình cánh sen, hình lưỡi mác, hình mặt trời và các hình hoa lá khác; bên trong số cánh sen và lưỡi mác xuất hiện gắn những miếng gương nhỏ để khi mặt trời chiều vào tỏa ánh hào quang ra xung xung quanh. Tầng trên cùng (ngọn Tháp) được trang trí giống tầng dưới, chỉ khác về kích thước được thu nhỏ để tạo ra vẻ đẹp thướt tha và thanh tú của Tháp.
Tháp Chiềng Sơ tiềm ẩn nhiều lợi ích kiến trúc, lịch sử vẻ vang, văn hóa truyền thống còn tồn tại đến ngày này. Thứ nhất, đấy là một di tích mang lợi ích thẩm mỹ và nghệ thuật cao về mặt kiến trúc. Kiểu dáng của Tháp tích hợp với những họa tiết hoa văn đã cho chúng ta thấy đấy là một di tích văn hóa truyền thống cổ được gửi gắm những tư duy sáng tạo, những dụng ý thẩm mỹ và nghệ thuật và suy tưởng về cuộc sống thường ngày của những người dân trực tiếp xây hình thành Tháp nói riêng và nhân dân hai dân tộc Việt – Lào nói công cộng.
Thứ hai, tháp Chiềng Sơ để lại lợi ích lịch sử vẻ vang to lớn bởi đã hỗ trợ các nhà phân tích tìm ra và xác định được lịch sử vẻ vang về tình đoàn kết gắn bó lâu lăm giữa hai dân tộc đồng đội Việt – Lào.
Thứ ba, lợi ích về văn hóa truyền thống: với việc sáng tạo tài tình, người xưa đã để lại cho thế hệ tương lai một di tích văn hóa truyền thống – đó là một tòa kiến trúc Tháp cổ lộng lẫy mà chứa đựng trong đó là nét xin xắn văn hóa truyền thống giữa Việt Nam và Lào đã cùng hợp tác công cộng ý tưởng để xây hình thành. Sự tồn tại của tòa Tháp giáo dục thế hệ trẻ tất cả chúng ta nhìn vào di tích như soi vào một trong những tấm gương lớn để thấy được thành quả lao động của cha ông với những nhiệt huyết, tài năng và sự đoàn kết. Mọi sự nỗ lực ấy đã cho chúng ta thấy mục tiêu mà cha ông ta muốn phía tới đó là “Chân – Thiện – Mỹ”.
Ngày nay, lợi ích của di tích một lần nữa được xác định trải qua Quyết định số 1255/QĐ-BVHTTDL ngày 14/4/2011 của Bộ trưởng liên nghành Bộ Văn hóa truyền thống, Thể thao và Du lịch về việc xếp hạng di tích vương quốc riêng với di tích kiến trúc thẩm mỹ và nghệ thuật tháp Chiềng Sơ, xã Chiềng Sơ, huyện Điện Biên Đông, tỉnh Điện Biên.
Với vẻ đẹp kiến trúc và những ý nghĩa to lớn của tháp Chiềng Sơ, chính quyền trực thuộc nhiều cấp và nhân dân các dân tộc cần nâng lên ý thức trách nhiệm trong công tác trùng tu, tôn tạo, bảo tồn và phát huy lợi ích của di tích nhằm bảo vệ một di tích văn hóa truyền thống mãi vĩnh cửu với thời hạn./.
