Thời gian qua, Bảo tàng Tổng hợp Bình Định đã phối phù hợp với Phòng Văn hóa truyền thống-Thông tin huyện Vĩnh Thạnh sưu tầm và lập hồ sơ ý kiến đề nghị nhiều cấp, các ngành tính năng tỉnh công nhận Tà Kơn là di tích lịch sử hào hùng danh thắng cấp tỉnh.
Di tích lịch sử hào hùng danh thắng Tà Kơn nằm ở vị trí độ cao khoảng 700m so với mặt nước biển và cách trung tâm xã Vĩnh Sơn chừng 6km về phía Tây Nam và cách thị trấn huyện Vĩnh Thạnh trên 50km về phía Nam. Tà Kơn và trung tâm vườn cam Nguyễn Huệ (nơi trung tâm xã Vĩnh Sơn lúc này) là một căn cứ trong buổi đầu khởi binh của trào lưu Tây Sơn vào vào đầu thế kỷ 18.
Trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước, Tà Kơn đã biết thành địch lấy làm căn cứ và cho xây dựng sân bay dã chiến trực thăng (Sân bay Tà Kơn). Hiện nay, di tích Tà Kơn (hay còn gọi là thành Tà Kơn) được phủ quanh bởi những cánh rừng nguyên sinh trù phú đa phần là nhiều chủng loại cây gỗ quí như chò chỉ, lát hoa xuất hiện tuổi đời trên trăm năm và dưới sườn núi là những cột đá tự nhiên được xếp chồng đều đặn chẳng khác thẩm mỹ và nghệ thuật sắp xếp lúc này; xuất hiện độ cao từ 5-30m; chiều dài ra hơn 200m và bên trong xuất hiện dangle động sâu trên 150m.
Tiến sỹ sử học Đinh Bá Hòa, Giám đốc Bảo tàng tổng hợp Bình Định cho biết thêm Thành Tà Kơn là những khối đá hình trụ được tạo ra qua thay đổi thi công địa chất thuộc địa khối Kon Tum được cấu trúc bởi nham thạch cổ nhất, xuất hiện niên đại xuất phát điểm từ một,8-2 triệu năm, cũng là nơi cư trú của dân cư địa phương Bana Kriêm. Hiện tượng tự nhiên kỳ thú này không chỉ có trở thành danh thắng nơi núi rừng này mà nó đã đi vào sử thi của mình…
Cũng sẽ có người nhận định rằng Thành Tà Kơn là căn cứ của nghĩa quân Tây Sơn xưa. Thành Tà Kơn là một cứ điểm kín của quân Tây Sơn, đấy là khu vực mà 3 đồng đội Nguyễn Huệ từ Bình Thành theo sông Kôn đến tập trung. Trong thời kỳ sinh hoạt, Nguyễn Nhạc kết hôn với con của một già làng BaNa ở làng Tú Thủy (An Khê) được gọi là cô Hầu…
Ngược dòng lịch sử hào hùng, ngoài đồng đội Tây Sơn, từ xưa đến nay đất này không tồn tại vị hero dân tộc nào khởi nghĩa nên rất rất có thể thành Tà Kơn là vì nhà Tây Sơn xây dựng.” Thực chất, thành Tà Kơn được tạo ra bởi thời kỳ thi công địa chất và nó đã đi vào những mẩu truyện huyền thoại.
Chủ tịch Ủy ban Nhân dân huyện Vĩnh Thạnh cho biết thêm nếu di tích lịch sử hào hùng này được Ủy ban Nhân dân tỉnh công nhận là di tích lịch sử hào hùng và danh thắng, sẽ thêm phần trọng điểm trong việc nối kết chuỗi phượt lịch sử hào hùng văn hóa truyền thống và danh lam thắng cảnh trên tuyến hiên chạy dọc dọc quốc lộ 19 từ mạng lưới hệ thống tháp Chăm Quy Nhơn, Tuy Phước, Bảo tàng Quang Trung, trung tâm phượt sinh vật Hầm Hô, bảo sơn Thiên ấn và lên thủy điện Định Bình, Vĩnh Sơn, thêm phần tăng trưởng kinh tế-xã hội và bảo vệ rừng đầu nguồn xung yếu./.
