Nói tới Thành cổ Diên Khánh (Khánh Hòa) khách nước ngoài sẽ tiến hành biết về vùng đất giàu truyền thống lâu đời cách mạng và sum suê cây trái. Nhưng không nhiều người biết rằng ở đây đã lưu giữ nhiều sự kiện lịch sử hào hùng, là cơ quan hành chính của địa phương dưới triều đại phong kiến nhà Nguyễn…
Cách trung tâm Thành phố Nha Trang khoảng 10km, vượt qua cung đường 23/10, dẫn theo phía
Ngược dòng lịch sử hào hùng
Theo địa chí Khánh Hòa, Thành cổ Diên Khánh xuất hiện diện tích quy hoạnh khoảng 36.000km2, xuất hiện 6 đoạn tường thành với chiều dài: tường Tây là 406,5m, tường Nam là 410,5m, tường Đông Nam là 402m, tường Đông 400m và tường Bắc là 730m. Tường thành chạy uốn khúc theo như hình lục giác, dài khoảng 2.694m, xây cao khoảng 3,5m.
Cũng xuất hiện tài liệu nói rằng: Thời ấy, Thành Diên Khánh được đắp đất, xuất hiện dạng hình vuông vắn, cao 4,24m, chu vi 2.162,40m, trổ sáu cổng: một ở Đông, một ở Nam, hai ở Tây và hai ở Bắc. Mỗi cổng xuất hiện xây vọng lâu để lính canh nhìn được ra xa. Nối tiếp với bốn cổng là mạng lưới hệ thống tường thành vững chãi và kiên cố. Các góc Thành được đắp nhô ra ngoài để đơn giản quan sát hai bên. Bên trong những góc được đắp thành một khoảng đất rộng dùng làm chỗ trú quân. Mỗi góc thành đều đắp một ụ đất cao khoảng 2m để tại vị súng đại bác, gọi là “pháo đài góc”. Đó là Điểm lưu ý vượt bậc của kiến trúc quân sự theo phong cách Vauband.
Trên thành được trồng nhiều tre, cây xuất hiện gai để tăng độ bền của thành và tạo thành một hàng rào phòng ngự theo truyền thống lâu đời của người Việt. Mạng lưới hệ thống hào phía bên ngoài thành sâu từ 3m đến 5m, rộng hẹp không đều nhau tùy từng địa hình. Dưới lòng hào thường xuyên xuất hiện nước và xuất hiện nhiều chướng ngại vật. Phía ngoài hào xuất hiện đường hào ngoại. Vào trong thành phải trải qua cầu bắc qua hào nước.
Như tất cả chúng ta vẫn thường thấy, những dòng người di cư đến miền đất mới thường chọn nơi định cư ở cạnh những dòng sông, dòng suối để thuận tiện trong sinh hoạt, trồng trọt và chăn nuôi. Người Việt đến vùng đất này hầu hết định cư ở những vùng đồng bằng do các sông lớn tạo thành như: sông Dinh (Ninh Hòa), sông Cái (Nha Trang, Diên Khánh). Đồng thời với thời kỳ di dân khai hoang, lập làng, các thời chúa Nguyễn cũng xây dựng các thiết chế về chính trị khá vững vàng, không thiếu từ dinh, phủ đến thôn, sách cùng đội ngũ quan lại, nha sai quản lý và vận hành, quản lý điều hành các việc làm của Nhà nước phong kiến. Tuy nhiên, từ thời điểm giữa thế kỷ XVIII trở đi, các chúa Nguyễn và một trong những quan lại bảo thủ trong những chủ trương tài chính – xã hội và xuất hiện lối sống thưởng thức xa hoa, để đáp ứng nhu cầu nhu yếu, chúng tăng thuế khóa, quan lại tranh nhau vơ vét bóc lột của nhân dân, tạo nên cuộc sống đời thường muôn dân đói khổ, bần hàn…
Những lợi ích văn hóa truyền thống
Ngày nay, trong Thành là trụ sở những đơn vị của huyện Diên Khánh như: Huyện ủy Diên Khánh, Hội đồng nhân dân và Ủy ban nhân dân huyện Diên Khánh, Liên đoàn lao động, các trường học đồng thời nhiều hộ dân số sống… Đồng thời sự bào mòn của thời hạn, tòa Thành đã biết thành rêu phong và xói mòn mất nhiều đoạn tường đất, hào thành. Năm 2003, một dấu mốc kỷ niệm 350 năm tỉnh Khánh Hòa tạo ra và tăng trưởng, đồng thời những di tích lịch sử hào hùng văn hóa truyền thống khác, thành Diên Khánh đã được chọn trùng tu, sơn sửa bốn cổng, gia cố những nơi bị nứt tường, dột nước mưa và một trong những đoạn tường thành bị xuống cấp trầm trọng để cùng nhân dân Khánh Hòa đón sự kiện trọng đại.
Hiện nay, Thành Diên Khánh được Trung tâm Bảo tồn di tích Khánh Hòa tâm điểm kiểm tra và quản lý và vận hành. Bốn cổng thành đều phải có người thường xuyên trông coi, kiểm tra và cắt tỉa cây cối, làm đẹp cảnh sắc. Ngoài ra, Trung tâm luôn chú ý đến công tác tuyên truyền về chủ đề “Tìm hiểu di sản văn hóa” cho những em học viên, đoàn viên, thanh niên tại địa phương, nhằm trình làng những lợi ích lịch sử hào hùng, các di tích văn hóa truyền thống trên địa phận, trong đó xuất hiện Thành Diên Khánh. Từ đó, các em hiểu hơn về những lợi ích di tích văn hóa truyền thống của dân tộc và xuất hiện những hành vi rõ ràng, thực tế góp thêm phần bảo vệ các di tích ở địa phương.
Bằng những nỗ lực và việc làm xuất hiện ý nghĩa để bảo tồn và phát huy lợi ích di tích. Là một tòa thành quân sự nổi bật của triều Nguyễn còn tồn tại ở miền Trung Việt
