Ponagar là một huyền thoại về kiến trúc Chămpa, có lẽ rằng chỉ xếp sau Di sản Mỹ Sơn nhưng mạng lưới hệ thống 22 trụ tháp mà Ponagar đạt được thì không đâu sánh bằng. Khám phá Ponagar cũng là mày mò những huyền bí xung xung quanh ngọn bảo tháp tuyệt đẹp này.
Nha Trang (Khánh Hoà) thơ mộng càng thêm mộng mơ bởi bảo tháp màu mật Ponagar lấp ló bên những tán cây cổ thụ trên đồi Cù Lao ven dòng sông Cái hiền hoà. Nhưng từ cây cầu Xóm Bóng ngước lên, Ponagar như một thành tháp cổ vĩ đại – nơi người Mẹ xứ sở dân tộc Chăm trú ngụ trên 1.200 năm qua.
Theo truyền thuyết, nữ thần Ponagar được tạo ra bởi áng mây trời và bọt biển. Mẹ Ponagar tạo dựng sự sống và dạy dỗ con dân lao động, mưu sinh. Vì thế, Ponagar không lúc nào vắng bóng người Chăm. Họ đến để cúng tế, hát nhạc và dâng lên vị thần của tôi những gì tinh tuý nhất.
Cũng tương tự với mạng lưới hệ thống kiến trúc tháp Chàm khác, Ponagar vĩ đại còn không thay đổi được những tháp chính và tháp Đông – Tây – Nam – Bắc. Và kỳ diệu hơn là 22 trụ tháp được gọi là cột tiền đình hay nhà tịnh tâm gây tuyệt hảo mạnh với tất cả ai đi vào.
Những cột tháp xây bằng gạch hình bát giác xếp ngay ngắn hai bên bậc thềm dẫn lên tháp chính. Cho đến nay, chưa tồn tại một lý lý giải thỏa đáng nào về ý nghĩa thật và cung cách xây dựng 22 trụ tháp ấy. Nhưng người Chăm tin rằng, đó là những cột tháp chống trời vì với họ, Ponagar là mái nhà công cộng của con dân Chămpa.
Ponagar còn chứa đựng những kín bất thần về những tấm bia ký cổ khắc bằng chữ Sanskrit của Ấn Độ, chữ Chămpa trên đá, gạch và cả thân tượng. 20 bộ bia ký thuở nào bị lưu lạc nhưng đến nay được quy tụ tại Ponagar là những “nhân chứng” sống động về lịch sử vẻ vang, văn hoá, lai lịch vua chúa Chămpa xưa.
Tổng thể kiến trúc của Ponagar gồm 3 tầng. Trên tầng thấp, ngang mặt đất là ngôi tháp cổng mà nay không hề nữa. Từ đấy xuất hiện những bậc thang bằng đá tạc dẫn lên tầng giữa.
Trên tầng giữa gọi là Mandap dài 20m, rộng 15m, gồm 4 hàng cột hình bát giác (tất cả 10 cột lớn và 12 cột nhỏ). Các cột trụ này còn tồn tại tên thường gọi khác là cột tiền đình. Trên thân các cột lớn có những lỗ mộng, khoét sâu vào thân cột, đối xứng ngang bằng với đỉnh của không ít cột nhỏ.
Tháp thờ chính ở dãy trước khá lớn và cao khoảng 23 mét, là tháp Ponagar. Tháp xuất hiện 4 tầng, mỗi tầng đều phải có cửa, tượng thần và hình thú bằng đá tạc. Bên trong là tượng nữ thần tạc bằng đá tạc hoa cương màu đen ngồi trên bệ đá uy nghiêm hình đài sen, lưng tựa phiến đá lớn hình lá bồ đề.
Đến với Ponagar là đến với một siêu phẩm về điêu khắc Chămpa. Cũng từ ngôi tháp này, quý vị sẽ thấy Nha Trang đẹp hơn, lung linh và huyền diệu trước màu xanh nước biển./.
