Động Hoa Lư (còn tồn tại tên là thung Lau) ở xã Gia Hưng – Gia Viễn – Ninh Bình là một di tích lịch sử dân tộc văn hóa truyền thống cấp vương quốc.
Động Hoa Lư là căn cứ thứ nhất của sứ quân Đinh Bộ Lĩnh riêng với sự nghiệp thống nhất giang sơn thế kỷ X. Động nằm cách Cố đô Hoa Lư khoảng 15km và thành phố Ninh Bình 20km đường đi bộ về phía Bắc.
Tuy được gọi là động nhưng di tích này là một thung lũng rộng khoảng 16 mẫu nằm lộ thiên được phủ bọc bởi các ngọn núi vòng cung. Bốn bề động Hoa Lư được núi đá bao xung quanh vô cùng kiên cố, chỉ mất một lối vào nổi bật là một quèn nhỏ cao khoảng 30m. Bao bên phía ngoài động là đầm Cút, dài khoảng 3 km rộng 500m, như con hào tự nhiên chắn giữ, từ đó rất có thể tiến ra sông Đáy. Đồng thời cố đô Hoa Lư ở huyện Hoa Lư, các di tích động Hoa Lư, thung Lá, đền thờ Đinh Bộ Lĩnh thuộc huyện Gia Viễn là những di tích tương quan đến cuộc sống và sự nghiệp của vua Đinh Tiên Hoàng. Trong các di tích trên thì đền thung Lá đã được góp vốn đầu tư xây dựng xong. Đó là nơi thờ thân mẫu của Đinh Bộ Lĩnh. Thung Lá ngay cạnh Thung Lau, cũng nằm lọt giữa thành núi cao ngất, tương truyền xưa kia xuất hiện một nữ vương chuyên bói lá rất giỏi, thường xem lá cho Vua Đinh Tiên Hoàng trước lúc xuất quân hay làm một việc gì đó. Nơi này cũng xuất hiện nhiều cây thuốc chữa bệnh tốt nên lúc nghĩa quân Vua Đinh bị thương đều được kín đáo đưa về đây cứu chữa.
Người ta cũng kể rằng, Thung Lá là vùng rừng rất linh nên quý khách đều vào đây thắp hương trước lúc đi rừng. Thung Lá xuất hiện đền thờ Mẫu hậu vua Đinh và thờ Vương bà bí mật đã xuất hiện nhiều công lao giúp Vua Đinh Tiên Hoàng dẹp loạn. Giải yêu thích vùng rừng thiêng nước độc này được Vua Đinh Tiên Hoàng chọn làm căn cứ khởi nghiệp, những người dân am hiểu lịch sử dân tộc Ninh Bình cho thấy nơi này độc đạo, không thể vào sâu hơn và là nơi xuất hiện nhiều huyền thoại bí hiểm, không người nào dám vào để đáp ứng tuyệt mật về quân sự. Khu vực Thung Lau, Thung Lá được vua Đinh giấu một tổ quân quan trọng tinh nhuệ và khi khẩn cấp thể hiện giao chiến.
Nằm tại giữa động Hoa Lư là ngôi đền nhỏ 3 gian thờ vua Đinh Tiên Hoàng đồng thời thánh Nguyễn Minh Không. Đền xây trên nền dinh luỹ xưa kia của ông. Theo truyền thuyết thuở nhỏ Đinh Bộ Lĩnh chăn trâu cùng lũ trẻ ở đây thường bầy binh tập trận lây bông lau làm cờ. Lũ trẻ thường tôn Bộ Lĩnh làm chủ tướng tổ chức triển khai nghi lễ đưa rước rất oai vệ. Trong dân địa phương còn truyền tụng câu ca:
Trần ai, ai biết, ai đâu
Hoa Lư xuất hiện đám trẻ trâu hero
Cờ lau tập trận vẫy vùng
Làm cho mầm Lạc, chồi Hồng vẻ vang.
Đinh Bộ Lĩnh lên ngôi Hoàng đế. Định đô trên đất Hoa Lư, đặt quốc hiệu là Đại Cồ Việt, mở đầu triều đại nhà Đinh trong lịch sử dân tộc Việt Nam.
Hàng năm, dịp đầu xuân ở đây ra mắt tiệc tùng, lễ hội động Hoa Lư. Liên hoan tương đối giống tiệc tùng, lễ hội cố đô Hoa Lư nhưng xuất hiện quy mô nhỏ hơn. Liên hoan động Hoa Lư còn ra mắt vào trong ngày 8 tháng 10 âm lịch hàng năm./.
