Từ trung tâm thành phố Nha Trang xuôi về phía Nam theo Quốc lộ 1A, tới xã Vĩnh Hiệp thuộc ngoài thành phố thì rẽ trái theo tuyến đường trải đá sơ sài, thuộc địa phận xã Vĩnh Thái.
“Mật khu Đá Hang”, tên thường gọi đầy vẻ bí hiểm, đã gây bao nỗi kinh hoàng cho bọn địch ở Nha Trang, Khánh Hòa suốt trong nhiều năm và chúng đã liệt kê vào list “Mật khu số I” trong số loại mật trung tâm trọng điểm nhất ở vùng này. Sở dĩ được hàng đầu bảng, bởi vì nó sừng sững đối lập với căn cứ quân sự Vùng 2 phương án của địch ở Nha Trang, chưa đến nhau từ 5 km đến 7 km đường chim bay mà chúng không sao tiêu diệt nổi.
Ngày nay muốn thăm lại chiến trung tâm Đồng Bò, từ trung tâm thành phố Nha Trang, khách nước ngoài xuôi về phía Nam theo Quốc lộ 1A, tới xã Vĩnh Hiệp thuộc ngoài thành phố thì rẽ trái theo tuyến đường trải đá sơ sài, thuộc địa phận xã Vĩnh Thái, tiến về phía núi. Đến Trảng É là khu vực dừng xe, dãy núi Đồng Bò sừng sững án ngữ phía tay trái. Từ đó, khách nước ngoài khởi đầu hòa nhập với không khí của những ngày kháng chiến. Cứ theo lối mòn khoảng một giờ đồng hồ thời trang là đến chân núi hiểm trở, quý vị sẽ gặp một dòng chữ lớn viết bằng sơn trắng trên khối đá đồ sộ trước mặt: “Di tích Suối Lùng cách đây 1.000 mét” và mũi tên chỉ phía. Nơi đây là một trong những căn cứ địa của cơ quan đầu não liên huyện thị Vĩnh Xương – Nha Trang trong kháng chiến.
Thăm lại chiến trung tâm Đồng Bò thời điểm hôm nay, ta vẫn xúc động tái ngộ những di vật và thương hiệu hình như còn nguyên vẹn của những ngày kháng chiến khó khăn, nhân vật ấy: những cây gỗ lớn dùng làm cột chống hay bắc làm lối đi, xuất hiện những dấu mòn vẹt, sạp tre, gỗ làm giường nằm trong tâm hold hay ken dày thành sàn lớn trước cửa hold chính dùng làm nơi sinh hoạt, biểu diễn văn nghệ, những phiến đá dùng làm ghế ngồi, bàn viết, cối giã gạo, đường ống tre dẫn nước từ suối vào hold, những vệt khói trên vách đá, “nhà nuôi quân” như còn tỏa mùi thơm và hơi ấm… Và đây đó, trên vách đá, khe sâu trong những gộp đá lặng thầm kia vẫn tồn tại cất giữ nhiều hiện vật vô giá khác: những cuốn sổ ghi chép, nhật ký, một bài văn, bài thơ, một bức thư gửi người thân trong gia đình, một tấm khăn thêu dở, một kỷ vật của tình yêu được gói kín nhiều lần trong những túi nhựa… mà người sở hữu của nó đã ra đi chưa tồn tại điều kiện kèm theo trở về tìm lại, hoặc đã vĩnh viễn nằm lại ở một nơi nào đó.
Thật khan hiếm một căn cứ cách mạng và kháng chiến nào tưởng như giữa rừng sâu, núi thẳm nhưng đến nay còn giữ được hầu như nguyên vẹn, lại gần kề ngay bên thành phố và hoàn toàn có thể tới viếng thăm đơn giản và dễ dàng đến thế./.
