Hòn Cau được nghe biết như một hòn đảo nhỏ, nằm cách bờ khoảng 9km, nhìn từ xa như một “chiến hạm”. Vùng biển ở đây rất phong phú, đa dạng mẫu mã về tài nguyên sinh vật biển. Hiện nay, Hòn Cau đã được thiết kế thành trung tâm bảo tồn sinh vật biển với tên thường gọi Khu bảo tồn biển Hòn Cau.
Khu bảo tồn biển Hòn Cau xuất hiện diện tích quy hoạnh 12.500 héc ta, trên vùng biển thuộc huyện Tuy Phong, tỉnh Bình Thuận. Đó là một hòn đảo trẻ nổi lên giữa biển về phía Đông Bắc, được bao vòng quanh bởi hàng vạn khối đá xuất hiện nhiều sắc tố và hình thù không giống nhau, nằm thành cụm, thành nhóm hoặc riêng lẻ như bức tranh Thủy mặc đa dạng mẫu mã, phong phú xuất hiện sự sắp xếp của bàn tay nhân sự. Nhiều bãi tắm biển đẹp, cát trắng tinh, được phủ bọc bởi những bức tường đá, tạo khu vực riêng, thoải mái cho khách nước ngoài khi được ngâm mình dưới làn nước trong xanh. Hệ sinh vật biển ở đây phong phú, nổi bật của vùng biển nhiệt đới: rạn san hô nhiều sắc tố và chủng loại, thảm cỏ biển, nhiều loài thủy sinh vật quý hiếm… Với vẻ đẹp hoang sơ, đa dạng mẫu mã hệ sinh vật biển, Hòn Cau thu hút nhiều khách tới nghỉ ngơi và tò mò toàn cầu tự nhiên dưới biển. Tại đây, hàng năm còn tồn tại tiệc tùng truyền thống lâu đời vào trong ngày rằm tháng 4 âm lịch, ngư dân tổ chức triển khai tiệc tùng Cầu ngư, thu hút nhiều người dân địa phương và khách nước ngoài đến vui chơi, tìm hiểu văn hóa truyền thống tiệc tùng của người dân vạn chài.
Điểm đặc biệt quan trọng của Hòn Cau là quần thể san hô nguyên thủy dài hơn nữa 2 km với gần 234 loại san hô. Du khách hàng chỉ đơn giản là lặn sâu xuống 4 – 5m, bức tranh đầy sắc màu của toàn cầu san hô hiện ra lung linh trong năng lượng khúc xạ qua làn nước trong xanh. Chưa nói tới nguồn lợi thủy sản trong rạn san hô, nhất là nguồn lợi tôm hùm. Theo kinh nghiệm làm việc của bà con ngư dân, thì nơi phía Đông và Đông Bắc của Hòn Cau có những rạn ngầm là một bãi đẻ của 3 loài tôm hùm bông, tôm hùm đỏ và tôm hùm xanh. Là vùng biển xuất hiện nhiều loài động, thực vật biển, quý hiếm. Theo những kết quả phân tích đã cho chúng ta biết, vùng biển xung vòng quanh đảo Hòn Cau xuất hiện sự hiện hữu của trên 34 loài thủy sinh vật quý hiếm trực thuộc hạng mục xuất hiện tiềm ẩn nguy cơ tuyệt chủng ở những mức độ không giống nhau. Mặt khác, ở đây còn sẽ là bãi đẻ của rùa biển, đồi mồi và nhiều loài cá, bổ sung cập nhật nguồn lợi thủy sản đáng kể cho những vùng biển xung vòng quanh.
Tuy nhiên, vì quyền lợi trước mắt một vài ngư dân khai thác bừa bãi, sử dụng những phương pháp đánh bắt mang tính chất hủy hoại nguồn lợi như chất nổ, khai thác san hô làm hàng mỹ nghệ… đã làm suy giảm diện tích quy hoạnh các rạn san hô, thảm thực vật biển, mất đi hệ đệm hữu ích cho những hệ sinh vật biển, rình rập đe dọa sự vững chắc của tài nguyên, sinh học biển Hòn Cau.
Ban Quản lý trung tâm bảo tồn Hòn Cau, đã và đang nỗ lực trong công tác bảo vệ và bảo tồn bằng nhiều hình thức, tuần tra trấn áp, trồng rừng, xây dựng Dự Án BĐS Thả phao phân vùng phân trung tâm bảo vệ; bảo vệ và bảo tồn rùa biển (đã cứu nạn và cho ấp nở trứng rùa biển thành công xuất sắc, đạt tỉ lệ nở 70%, vài trăm con rùa biển sau thời điểm nở được thả xuống biển). Ngăn chặn kịp thời nhiều vụ khai thác thủy sản ở vùng cấm và mua và bán vận chuyển san hô trái phép… Nhờ đó, đã xuất hiện sự phục hồi đáng kể các rạn san hô, hệ sinh cảnh, các loài động, thực vật. Từ thời điểm đầu tháng 6 cho tới nay, có tầm khoảng 10 thành viên rùa biển vào nơi đảo Hòn Cau, đội tuần tra của Khu Bảo tồn đã bảo vệ thành công xuất sắc loại động vật quý hiếm này.
Khu bảo tồn biển được xây dựng vào tháng 9/2012 là một trong 16 mạng lưới hệ thống trung tâm bảo tồn biển trong toàn nước đã được trình Chính phủ phê duyệt. Với tiềm năng thiết lập trung tâm bảo tồn để giữ lại và bảo vệ tài nguyên biển, bảo vệ đa dạng mẫu mã sinh học, bảo vệ nơi quần cư của không ít loài sinh vật biển, bảo vệ thiên nhiên môi trường, tăng trưởng kinh tế tài chính sinh vật, giữ lại và nâng cao sinh kế, vận hành và sử dụng vững chắc nguồn lợi thủy sản. Sự nỗ lực trong công tác vận hành và bảo vệ Khu bảo tồn biển Hòn Cau, sẽ tăng nguồn lợi thủy sản, sản lượng khai thác tại những vùng lân cận trung tâm bảo tồn cũng tiếp tục tăng theo. Tương hỗ đắc lực cho nghề cá địa phương, đồng thời tăng thu nhập và khả năng việc làm cho những người dân địa phương trải qua việc tăng trưởng du ngoạn sinh vật biển tại trung tâm bảo tồn Hòn Cau./.
