Cổ kính Vạn An Thạnh – Bình Thuận

Các di tích này còn nói lên sức sống mãnh liệt của nhân dân qua hàng trăm năm giữa biển khơi, làm rạng rỡ nguồn gốc nhân sự Việt Nam nơi hải đảo xa xôi. Vạn An Thạnh là một điển hình nổi bật, Vạn tọa lạc trên một bãi cát trắng sát cạnh bờ biển thuộc làng Triều Dương, xã Tam Thanh, huyện Phú Quý. Vạn ở vị trí cách trung tâm huyện lỵ Phú Quý 2.5km về phía Đông Nam và cách Ủy Ban Nhân Dân xã Tam Thanh 1km về phía Đông. Tên thường gọi Vạn An Thạnh nói lên ước nguyện xuất hiện một cuộc sống đời thường an khang – thịnh vượng, thịnh vượng của bà con ngư dân ở đây.

Từ bao đời nay, đánh bắt thủy hải sản là nghề chủ yếu của ngư dân Phú Quý. Sống giữa một thiên nhiên môi trường khác hoàn toàn, bốn bề là đại dương mênh mông, những tác nhân đó đã tạo ra nên một sắc thái địa phương ở xứ đảo. Lâu nay, ngư dân Phú Quý xuất hiện một niềm tin tưởng mãnh liệt vào sự linh hiển của cá Ông (cá Voi) và coi đó là vị thần cứu trợ luôn ở cạnh bên họ trong những chuyến biển đầy hiểm nguy. Trong ngư dân Phú Quý lưu truyền thật nhiều sự tích nói về sự việc rất thiêng của Thần Nam Hải. Những sự tích này được đúc rút dưới dạng những câu thơ, bài hát, điệu hò dân gian. Tuy nhiên đó chỉ là những sự tích không ít mang tính chất huyền thoại, nhưng riêng với ngư dân thì họ vô cùng tin tưởng. Chính bởi họ là những người dân từng bị sóng gió vùi dập, và chính từ trong cơn hiểm nghèo đó họ đã tận mắt chứng kiến Thần Nam Hải đến cứu mình. Trước kia phương tiện đi biển rất thô sơ, với chiếc thuyền con mộc mạc nhỏ bé nên nhân sự hầu hết dùng chính sức lực của tớ để chèo chống khi xuất hiện giông tố bất thần ùa đến. Và trong cơn hoạn nạn, ngư dân thường khấn vái rằng… “Phục vận Nam Hải sanh thần linh thiêng hiển hích cứu hộ chúng dân tai qua nạn khỏi…”. Khi đó thần Nam Hải sẽ linh ứng xuất hiện, tựa thân mình vào thuyền và dìu dắt vô bờ xuôi theo chiều gió. (Như tất cả chúng ta đã biết, theo khoa học thì cá Voi là một động vật biển thở bằng phổi nên thường ngoi lên mặt nước để thở. Lúc sóng to gió lớn cá Voi thường tìm những vật lớn để nương tựa vào nhau tránh bị sóng gió vùi dập. Những lúc đó cả hai nương tựa vào nhau, xuất hiện lợi lẫn nhau thoát cơn hiểm nghèo.

Dân tộc ta xuất hiện truyền thống lâu đời “uống nước nhớ nguồn” và tôn trọng công lao của ông bà trong sự nghiệp khai thác, tạo dựng ngày trước. Vạn An Thạnh là một trong những biểu thị vượt trội của truyền thống lâu đời đáng quý đó. Vạn thờ cá Ông cùng thờ Thành hoàng bổn xứ và Tiền hiền, Hậu hiền. Theo tài liệu để lại thì Vạn An Thạnh được tạo dựng vào năm Tân Sửu (1781), là Vạn xuất hiện niên đại sớm nhất so với những Vạn khác ở Phú Quý. Thuở sơ khai Vạn chỉ là một bộ khung gỗ lợp tranh vách lá bấy giờ chưa tồn tại “Ngài” nào trôi dạt lên đảo. Đến năm Tân Sửu (1841) mới xuất hiện “Ngài” trước tiên “Hóa” (chết) dạt vào bãi cát trước Vạn. Bà con ngư dân đã tổ chức triển khai lễ mai táng trang trọng. Vị này to lớn và là vị trước tiên trôi dạt lên đảo nên người ta gọi là “Vị Cố”. Hiện nay trên khám thờ thần Nam Hải ở Vạn An Thạnh còn lưu giữ bức Thần chú thờ Vị Cố xuất hiện chạm dòng chữ Hán cổ “Nam tế Hải linh cự tộc Ngọc Lân thủy tướng tôn Thần, Tân Sửu Niên, Thập ngoạt thập ngũ nhật tị thời”. Từ đó đến nay Vạn lấy ngày 15 tháng 10 làm ngày giỗ Vị Cố và đó cũng là dịp Tế thu của Vạn.

Ngoài ra, trong khuôn viên còn tồn tại các phần tử phụ khác ví như: Khu mai táng xác ông bà, công quán, cổng vào, án phong, nhà khói…Vạn An Thạnh là di tích kiến trúc tôn giáo tương quan đến tín ngưỡng ngư nghiệp. Vạn ẩn mình dưới những hàng dừa xanh bao trùm, phía chính trở lại phía nam nhìn thẳng ra biển khơi. Các phần tử kiến trúc chính của vạn gồm Chính điện, Võ ca và Tiền hiền được sắp xếp dạng chữ Tam.

  
Hiện nay Vạn lưu giữ gần 100 bộ hài cốt (gồm cá voi, rùa da), bà con ngư dân coi đó là hài cốt của ông bà nên tôn thờ với những nghi thức kính cẩn. Với gần 100 bộ hài cốt cá ông, rùa biển đủ niên đại, kích cỡ, Vạn An Thạnh là nơi xuất hiện một bộ sưu tập phong phú về cá ông rất có mức giá trị trong việc phân tích sinh vật biển riêng với các nhà hải dương học. Tại Vạn còn lưu giữ bộ xương cá Nhà Táng thuộc họ cá Voi, bộ xương xuất hiện chiều dài trên 17m, xuất hiện 50 đốt xương, cá xuất hiện 30 đôi răng mọc ở hàm dưới (tương truyền lúc cá mới dạt vào bờ nặng khoảng 40 tấn). Đó là bộ xương cá Voi lớn thứ hai ở Bình Thuận (sau bộ xương cá Voi ở Vạn Thủy Tú, Phan Thiết). Hiện nay, Vạn An Thạnh được Nhà nước và nhân dân góp vốn đầu tư trên 8 tỷ đồng để trùng tu xây dựng Vạn và Nhà trưng bày xương cá Voi cùng một trong những hạng mục khác.

Tại Vạn An Thạnh thường xuyên ra mắt các tiệc tùng như: Liên hoan tiệc tùng tế xuân: Trải dọc qua từ mùng 10 đến 20/1 âm lịch, đó cũng là dịp Cầu Ngư đầu xuân năm mới của Vạn. Đó là lễ tế Thần đầu xuân năm mới để cầu quốc thái dân an, mưa thuận gió hòa, mùa màng thắng lợi. Liên hoan tiệc tùng tế xuân của Vạn An Thạnh, ngoài việc tế Thần đầu xuân năm mới còn nối liền với mục tiêu cầu ngư. Ngoài những nghi thức hành lễ theo tập tục truyền thống cổ truyền (vật dâng tế Thần Nam Hải, nhang đèn, chuông trống, văn tế Thần và Tiền hiền, Hậu hiền) là những sinh hoạt văn hóa truyền thống, vui chơi vui chơi giải trí thu hút phần đông bà con ngư dân xứ đảo. Đó cũng là dịp để phía quý khách trở lại cội nguồn, tổ tiên và truyền thống lâu đời nhiều năm của dân tộc.

Lễ giỗ vị cố: Tiến hành vào trong ngày 15/10 âm lịch, đó cũng là dịp Tế Thu của Vạn. Ngoài những nghi thức hành lễ trang trọng như lễ tế xuân, còn tồn tại thêm nghi thức rước ông Sanh từ biển khơi. Ngư dân tổ chức triển khai ghe thuyền, cờ trống ra khơi nghinh đón những vị thần sống về vạn tận mắt chứng kiến ngày tế lễ. Những bài văn tế Thần, Tiền hiền và Hậu hiền được đọc trang trọng trong buổi lễ. Hiện nay Vạn An Thạnh còn lưu giữ bài văn tế dày 124 trang viết bằng chữ Hán cổ được lưu truyền từ đời này qua đời khác.

Trong tiệc tùng tế xuân và tế thu của Vạn An Thạnh, xuất hiện nhiều chủng loại hình văn hóa truyền thống dân gian như dân ca nghi lễ, hát chèo bả trạo… là những làn điệu truyền thống cổ truyền rất rất dị của ngư dân Phú Quý. Những sinh hoạt văn hóa truyền thống truyền thống lâu đời đó không thể thiếu trong thời gian ngày hội văn hóa truyền thống của toàn dân. Đó là dịp để quý khách ôn lại truyền thống lâu đời khai thác xây dựng đảo, tăng cường tình đoàn kết, mối tương thân tương ái giữa các ngư dân, gia tăng và tăng cường sức mạnh trong sự nghiệp lao động và xây dựng đảo Phú Quý trở nên sung túc hơn.

Ngoài gần 100 bộ xương cốt là những di vật chính ở đây, Vạn An Thạnh còn nhiều hiện vật trọng điểm khác tạo ra di tích văn hóa truyền thống của ngư dân vùng đảo: có tượng thần “Thủy lân”, gia phả, văn tế, sắc phong, hoành phi, liên đối. Vạn An Thạnh là một trong những di tích cổ ở đảo Phú Quý được những vua triều Nguyễn phong tặng số lượng sắc tương đối nhiều. Nội dung sắc thần hầu hết ban tặng “Thần Nam Hải cự tộc ngọc lân” và những tướng lĩnh xuất hiện công giúp Nguyễn Ánh chạy nạn và chết ở đảo. Xuất hiện tổng thể 10 sắc thần gồm những đời vua Tự Đức, Đồng Khánh, Duy Tân … ban.

Vạn An Thạnh được Bộ Văn hóa truyền thống Thông tin (nay là Bộ Văn hóa truyền thống, Thể thao và Du lịch) xếp hạng di tích cấp Quốc gia, tại Quyết định số 51/QĐ/BT ngày 12/01/1996. Ngoài những lợi ích văn hóa truyền thống dân gian truyền thống lâu đời Vạn An Thạnh là một Bảo tàng văn hóa truyền thống biển tồn tại đã 219 năm (tính đến năm 2010), với nhiều sưu tập những chủng loại cá voi và rùa da. Rất có thể xếp vào hạng các Bảo tàng về biển xuất hiện niên đại cổ xưa trên trái đất. Trong trong những năm mới gần đây nhiều nhà phân tích về Hải dương học, những đoàn khách hàng du ngoạn thế giới đến đảo đã rất yêu thích thú về việc bảo vệ, giữ gìn di vật trong Vạn An Thạnh. Vạn An Thạnh như một chứng nhân bao đời của lịch sử dân tộc vùng đảo. Những lợi ích về lịch sử dân tộc, văn hóa truyền thống, nghệ thuật và thẩm mỹ và văn học dân gian sẽ tiến hành kế thừa tiếp tục tăng trưởng những điểm tốt, tránh và vô hiệu dần những biểu thị xấu đi trong lễ nghi để sẵn sàng chuyển giao tốt cho những thế hệ tương lai./.