Thạch động tự (Chùa Hang) thuộc một hold đá tự nhiên ẩn mình trong một ngọn núi mang tên là Hòn Bà thuộc thôn An Thiện, xã Tam Nghĩa, huyện Núi Thành (tỉnh Quảng Nam), cách thị trấn Núi Thành 2,5 km theo đường chim bay. Đó là một di tích nối liền với lịch sử vẻ vang đấu tranh cách mạng của tỉnh Quảng Nam.
Núi Hòn Bà nơi xuất hiện Thạch động tự
Từ chân núi muốn lên được Chùa Hang phải leo núi gần 3 km. Xung vòng quanh chùa được phủ quanh bởi nhiều cây rừng rậm rạp, xa trung tâm dân sinh sống nên ở đây rất thanh tịnh, ít người lui tới. Chùa xuất hiện diện tích quy hoạnh không rộng lắm, sân phía trước chùa rộng khoảng 30m2 được trồng nhiều loại cây ăn quả như ổi, mít, xoài, mận… Vào chùa phải qua một chiếc cổng được xây dựng khá đơn giản và giản dị, trên cổng đắp nổi các chữ “Thạch động tự”.
Theo truyền thuyết dân gian còn lưu truyền đến ngày này và theo những vị cao niên trong vùng thì trước kia, khi vùng này là một vùng đồi núi hoang sơ, rậm rạp, xuất hiện một nhà sư không rõ danh tính, quê quán trên lối đi khất thực ngang qua ở đây, thấy phong cảnh lãng mạn, cảnh sắc thanh vắng nên đã tạm dừng tìm chỗ dựng chùa để tu hành. Nơi ông lập chùa là một chiếc hold đá tự nhiên nằm ẩn mình trong núi. Từ đó nhân dân trong vùng gọi ngôi chùa do nhà sư lập nên là Chùa Hang và tên thường gọi này vẫn còn đấy tồn tại đến ngày này. Thạch động tự nằm sát chân núi Hòn Bà, phía sau chùa là một tảng đá tựa như hình con heo, đứng xa hàng trăm cây số ta vẫn thấy được ngọn núi này; nhờ vào hình dáng dân địa phương gọi là núi Con Heo, hay còn gọi là núi Hòn Bà. Gọi là “chùa”, nhưng chỉ là một tảng đá to, nhìn từ xa tựa như một chiếc thúng úp ngược, phía trước tảng đá xuất hiện một chiếc ngõ rộng đủ để 2 người ra vào, cửa hold xây theo phía Đông Bắc hứng những cơn gió biển dịu mát vào những ngày hè. Hang xuất hiện dạng hình thang với chiều rộng các vách hold lần lượt là 12 m, 14 m, 12 m và 4 m. Chính giữa hold là một bệ thờ lớn được xây trên một tảng đá tự nhiên rộng và tương đối phẳng phiu. Bên phải hold xuất hiện 5 bàn thờ cúng và bên trái xuất hiện 2 bàn thờ cúng. Toàn bộ đều được đặt trên các bệ đá phẳng mà tự nhiên đã tạo ra. Gần các bàn thờ cúng bên phải xuất hiện một vũng nhỏ lõm sâu gọi là giếng nước nhỏ, đường kính miệng giếng độ 0,4m, sâu chừng hơn 0,6m và quan trọng đặc biệt vòng quanh năm luôn đầy nước.
Theo các vị cao niên sinh sống dưới chân núi Hòn Bà, xưa kia nơi xung vòng quanh chùa xuất hiện cây xanh um tùm, nhiều cây hàng trăm năm tuổi, như cóc, xoài, sơn, lim, gõ và đủ loại thú rừng, chim muông. Phía Đông và Đông Bắc, cách chân núi chừng 500 mét là vùng cát trắng chạy đến tận Biển Rạng, tuy bờ biển cách xa hàng trăm cây số nhưng đứng trên hold đá phía tầm mắt về phía biển vẫn thấy thuyền khơi, tàu cá. Phía Tây và Tây Nam là núi rừng mênh mông, dưới chân núi là cánh đồng lúa mênh mông, xanh mướt ngút ngàn và nơi dân sinh sống.
Chùa Hang được nghe biết nhiều bởi nối liền với lịch sử vẻ vang đấu tranh cách mạng của tỉnh Quảng Nam. Ở đây đã được chọn làm khu vực để tổ chức triển khai một hội nghị trọng điểm trong trong thời gian trước Cách mạng Tháng Tám 1945. Do nằm ở vị trí khu vực cheo leo, hiểm trở, ít người qua lại nên vào tháng 11-1940, một Hội nghị Tỉnh ủy Quảng Nam mở rộng được tổ chức triển khai tại Chùa Hang một cách kín và an toàn và tin cậy vô cùng.
Hiện nay, Chùa Hang là nơi xuất hiện phong cảnh lãng mạn với núi rừng bao vòng quanh và xuất hiện nhiều hold đá, dốc đèo rất ngoạn mục. Chùa Hang cũng được Ủy Ban Nhân Dân tỉnh Quảng Nam xếp hạng Di tích lịch sử vẻ vang cấp tỉnh năm 2005.
