Ngay dưới chân ngọn Hỏa Sơn, phường Hòa Hải, quận Ngũ Hành Sơn, xuất hiện ba cái lăng nhỏ được xây cất theo lối kiến trúc và diện tích quy hoạnh giống nhau. Thứ tự từ trái qua phải là lăng Ông Chài, lăng Ông Ngư và lăng Bà Chúa. Trong đó, lăng Ông Chài gắn với những truyền thuyết đậm màu giáo dục luân thường, đạo lý.
Các bậc cao niên trong vùng kể rằng thời xưa, dân làng xung quanh ngọn Hỏa Sơn rất thưa thớt, sống bằng nghề chài lưới trên sông Cổ Cò. Một hôm bỗng thấy ông lão xuất hiện chòm râu dài, khuôn mặt đen sạm đầy khắc khổ và toát lên thực sự thà, chất phác cùng cô phụ nữ từ đâu không một ai rõ đến neo đậu chiếc ghe nan dưới bến sông, gần chân núi. Hằng ngày, cha con họ chèo ghe đi đánh cá đến tối mịt mới về lại bến quê. Một trong những người chỉ biết ông góa vợ từ lâu và vì sợ cảnh dì ghẻ, con chồng, ông không đủ can đảm đi thêm bước nữa mà ở vậy nuôi con.
Sau một thời hạn, cha con ông lên núi cắt lá, đốn cây dựng một túp lều dưới vách đá núi chênh vênh, sát kè sông để trú mưa, tránh nắng. Ông mang tên hẳn hoi nhưng dân làng cứ gọi ông theo cái nghề lam lũ cùng sông nước là ông Chài. Cô phụ nữ của ông càng lớn, càng xinh đẹp, hết mực thương yêu, kính trọng người cha. Thấy cha đêm ngày vất vả với cuộc mưu sinh nhọc nhằn, cô phụ nữ thầm khóc và ước mong mình xuất hiện phép mầu nhiệm nào đó làm cho cha xuất hiện cuộc sống thường ngày no đủ hơn để trả công ơn dưỡng dục sinh thành.
Chiều nọ, mây đen từ đâu ùn ùn kéo tới, gió gào rít kinh hoàng, sấm chớp ầm ầm, mưa dội xuống sầm sập làm cho khúc sông Cổ Cò tối tăm, u ám và mờ mịt. Ngồi trong căn lều thồng thộc gió lạnh, lòng cô phụ nữ đầy nỗi phiền lòng cho tất cả những người cha già tròng trành cùng chiếc ghe nan, người con gái liền băng dưới trận mưa xối xả chạy đi tìm cha. Khi đến nơi, thấy cha vác cái chài, bên hông lủng lẳng chiếc giỏ cá mà chân tay run cầm cập, cô lao tới ôm cha rồi dắt đi. Do mưa lớn, đường trơn, chẳng could ông Chài trượt chân ngã chúi đè lên trên người đứa phụ nữ. Bàn tay ông chạm ngay bộ ngực, làm đứt mấy cái cúc áo, để lộ đôi nhũ hoa ngọc ngà của phụ nữ.
Ông Chài cảm thấy vô cùng xấu hổ. Ông nghĩ về, do mình té ngã mới nhìn được cái đáng lẽ ra không khi nào được phép thấy khi đứa phụ nữ đã khôn lớn. Tuy không phải hành vi cố ý, track ông Chài luôn dày vò, day dứt, coi đó là tội lỗi giữa phu tử, không thể tha thứ.
Những ngày tiếp theo, cô phụ nữ dọn cơm ra mâm ông không ăn, nước rót ra gáo ông chẳng uống mà cứ ngồi thừ thở ra đầy đau khổ. Ông vực dậy, đội nón rồi nói với phụ nữ lên núi tìm rau rừng. Đợi mãi không thấy cha về, người con gái bèn chạy lên đỉnh Hỏa Sơn tìm cha thì phát hiện thấy ông Chài tự đập nguồn vào tảng đá to nằm chết dưới gốc cây vô cùng thê thảm. Cô đau đớn khóc gào về việc ra đi đột ngột của người cha. Tiếng khóc của nàng dội vào vách đá, văng vẳng đến tai dân làng, quý khách chạy lên núi khiêng xác ông Chài về lều để chôn cất.
Sau khi mãn tang ông Chài, dân làng không thể thấy hình bóng cô phụ nữ của ông đâu cả. Xuất hiện người nói rằng người con gái đã tìm tới một ngôi chùa thật xa rồi xuống tóc để nương tựa cửa Phật sau cái chết oan khiên của người cha mà cô hết mực thương yêu. Biết chuyện tự kết liễu đời mình của ông Chài và sự ra đi biền biệt của cô phụ nữ đều khởi xướng từ truyền thống lịch sử thuần phong mỹ tục, đạo lý làm người của dân tộc, dân làng đã cảm kích, dựng cái lăng ngay trên nền túp lều thời xưa để hương khói cho ông Chài.
Một mẩu chuyện khác thì lại nhận định rằng thời xưa tại xung quanh vị trí này còn có hai cha con ông Chài đánh bắt tôm cá. Một buổi chiều, cha con ông Chài cập ghe tại bến về mái nhà tranh dưới chân núi. Ông Chài lúi húi dưới bếp lo cơm nước, người con gái ra bến sông tắm rửa, giặt giũ. Mặt trăng tròn nhô khỏi đỉnh đầu mà chưa thấy phụ nữ trở vào, ông Chài sốt ruột, tưởng con gặp chuyện gì bèn chạy ra bến sông quen thuộc xem thử.
Khi đến nơi, thấy phụ nữ đang xì xụp tắm gội, để lộ thân hình trần trụi, dục vọng trong ông bao năm bị vùi lấp bỗng trỗi dậy. Nhưng ông liền nghĩ về đó là phụ nữ mình, ông không khi nào được phép. Ông cắm đầu chạy về nhà lấy con dao dưới bếp cắt phăng thành phần sinh dục của tớ để không khi nào nghĩ về tới chuyện này nữa, track bị máu chảy nhiều, ông trút hơi thở sau cuối khi cô phụ nữ từ bến sông vừa bước về tới cửa.
Lại xuất hiện mẩu chuyện truyền miệng khác: ông Chài cùng hai vợ chồng đứa nam nhi ngày trước sống trong ngôi nhà nhỏ bên bến sông Cổ Cò, làm nghề đánh cá. Ngày nọ, đứa nam nhi chèo ghe đi thả lưới, cô con dâu trong nhà nằm ngủ sơ ý để lộ những vùng nhạy cảm. Sự ham muốn trong người nổi lên, ông Chài bước tới, track ông tự nhủ đó là đứa con dâu của tớ, không khi nào được phép. Ông lùi lại chộp con dao làm cá rồi cắt ngay “của quý” mình ném ra sân, do tại ông nghĩ về chính “cái đó” mới là người xúi giục, nếu ông không tỉnh táo phân biệt đúng sai thì luân thường đã trở nên đảo lộn, xuất hiện tội với dòng tộc, tổ tiên.
Tuy các truyền thuyết kết cấu không giống nhau nhưng đều phải sở hữu công cộng sự tương đồng về nền đạo đức xã hội. Đã là nhân sự thì cái trước tiên phải được phía tới, đó là nhân cách làm người. Sự rời bỏ trần gian của ông Chài để trở về với cát bụi là sự việc đấu tranh, giằng xé giữa bản năng với lý trí, giữa cái đúng với cái sai, giữa điều thiện với mầm ác.
Các mẫu chuyện ở trên không chỉ có có mức giá trị về giáo dục trong quan hệ, luân lý mái ấm gia đình phải được tôn vinh, tôn trọng mà còn phải nhắc nhở cộng đồng dân cư luôn đoàn kết, gắn bó giúp sức lẫn nhau, nhất là lúc sa cơ, hoạn nạn. Đó là một vốn quý về truyền thống lịch sử tốt đẹp của cha ông xuất hiện từ ngàn đời…/.
