Ở huyện Mộc Châu (tỉnh Sơn La), xuất hiện một “địa chỉ đỏ” còn lưu dấu về một đoàn quân nổi tiếng trong cuộc trường chinh của nước nhà. Đó là di tích lịch sử vẻ vang Trung đoàn 52 Tây Tiến ở đồi Nà Bó, thị trấn Mộc Châu (huyện Mộc Châu, Sơn La)…
Trung đoàn 52 Tây Tiến được xây dựng vào năm 1947, xuất hiện trọng trách phối phù hợp với quân đội Lào bảo vệ vùng biên giới Tổ quốc. Chiến sĩ của đoàn quân Tây Tiến phần lớn là học viên, sinh viên Hà Thành đang ngồi trên ghế nhà trường, khi nước nhà xuất hiện giặc ngoại xâm, họ rời tay bút, tự nguyện ghi tên, cầm súng ra mặt trận. Địa phận sinh hoạt của đoàn quân Tây Tiến khá rộng, đa số là các tỉnh vùng cao Tây Bắc như Hòa Bình, Sơn La, Lai Châu, Thanh Hóa…; chiến đấu trong điều kiện kèm theo vô cùng khó khăn vất vả, thiếu thốn.
Tháng 6/1949, Trung đoàn 52 Tây Tiến thay tên thành Trung đoàn 12 thuộc Liên trung tâm III. Đến năm 1951, khi Sư đoàn 320 được xây dựng, Trung đoàn Tây Tiến trở thành một trong ba trung đoàn của Sư đoàn này. Trong kháng chiến chống Pháp, đoàn quân Tây Tiến đã vượt mọi khó khăn vất vả về điều kiện kèm theo chiến đấu, địa hình để lập nên những chiến công vang dội. Trung đoàn đã vinh dự được tặng Cờ “Quyết chiến, chiến thắng” của Chủ tịch Hồ Chí Minh và được mang tên truyền thống lịch sử đoàn Đông Biên. Trung đoàn được tặng 8 Huân chương Quân công và 218 huân chương các hạng.
Để ghi lại công lao và truyền thống lịch sử oanh liệt, vẻ vang của Trung đoàn Tây Tiến, nhân ngày kỷ niệm 60 năm Ngày xây dựng Trung đoàn, tại tiểu trung tâm 12, đồi Nà Bó, thị trấn Mộc Châu (Sơn La), Nhà nước đã xây dựng Di tích lịch sử vẻ vang lưu niệm Trung đoàn 52 Tây Tiến. Đó là “địa chỉ đỏ” ghi dấu thuở nào chinh chiến của đoàn binh Tây Tiến với những chiến công oanh liệt, đồng thời là nơi để thế hệ trẻ học tập về truyền thống lịch sử tự hào của dân tộc. Năm 2016, sau thời điểm hoàn thành xong các hạng mục công trình xây dựng, Bộ Văn hóa truyền thống, Thể thao và Du lịch đã cấp bằng công nhận Khu di tích lịch sử vẻ vang Trung đoàn 52 Tây Tiến là Di tích cấp Quốc gia.
Di tích Trung đoàn 52 Tây Tiến tọa lạc trên đồi Nà Bó giữa bốn bề lộng gió, khuôn viên thoáng đãng, cảnh vật núi rừng thơ mộng, hoang sơ, đậm màu Tây Bắc. Quần thể Khu di tích lịch sử gồm các hạng mục như trung tâm nhà truyền thống lịch sử, 5 bức phù điêu, đài tưởng niệm, Bia ghi danh đồng chí Tây Tiến, trung tâm hoài niệm, đài vọng tưởng. Mỗi hạng mục trong Khu di tích lịch sử đều là một mẩu truyện, một kỷ niệm, một chiến công gắn với đoàn quân Tây Tiến.
Vào Khu di tích lịch sử, khách nước ngoài theo 52 bậc đá – là tên của Trung đoàn 52, bậc đá được thiết lập xuất hiện đoạn thẳng vút, xuất hiện đoạn uốn lượn tượng trưng cho chặng đường hành quân của đoàn binh Tây Tiến qua những dốc cao, vực sâu vô cùng hiểm trở như câu thơ “Dốc lên khúc khuỷu, dốc thăm thẳm” trong phòng thơ Quang Dũng trong bài “Tây Tiến”. Năm bức phù điêu được thiết lập xung vòng quanh quần thể ghi lại những mẩu truyện cảm động về chiến công của đoàn quân Tây Tiến. Đài tưởng niệm ở vị trí tốt nhất của quần thể, được thiết lập hình cụm lưỡi lê, mẫu cho ý chí và tinh thần quyết chiến, quyết thắng của đoàn binh Tây Tiến. Nhìn mẫu lưỡi lê, mũi súng phía lên trời cao, khách nước ngoài lại vang vọng câu thơ “Heo hút cồn mây súng ngửi trời” trong phòng thơ Quang Dũng.
Phía trước đài tưởng niệm là hai mẫu gắn sát với chặng đường hành quân của Trung đoàn 52, đó là Thạt Luông – mẫu của văn hóa truyền thống, tinh thần của rất nhiều bộ tộc Lào gửi tặng đoàn binh Tây Tiến và hoa lau – loài cây rừng gắn với chặng đường hành quân của người lính Tây Tiến tạo ra một khuôn viên thơ mộng, huyền ảo của núi rừng Tây Bắc, như câu thơ: “Người đi Châu Mộc chiều sương ấy/Có thấy hồn lau nẻo bến bờ” (Tây Tiến). Khu hoài niệm, đài vọng tưởng được thiết lập khá quan trọng đặc biệt với việc phủ bọc của kính trong suốt, mở ra một khuôn viên thoáng đãng, nơi khách nước ngoài hoàn toàn có thể quan sát khuôn viên núi rừng Tây Bắc thơ mộng, bồng bềnh sương khói, huyền ảo và đầy bí hiểm.
Đứng trên đài cao ngắm núi rừng Tây Bắc, trong tim khách nước ngoài hoài niệm về đoàn binh Tây Tiến với những chàng trai đất Hà thành hào hoa, thơ mộng mà vô cùng dũng mãnh, sẵn sàng hy sinh vì nước nhà: “Tây Tiến người đi không hẹn ước/Đường lên thăm thẳm một chia phôi/Ai lên Tây Tiến mùa xuân ấy/Hồn về Sầm Nứa chẳng về xuôi”…/.
