Nói về Thái Bình là nói tới chùa Keo. Được đánh giá và thẩm định là một ngôi chùa cổ đẹp hàng đầu trong mạng lưới hệ thống chùa chiền Việt Nam, thời điểm năm 2012, chùa Keo được công nhận là di tích vương quốc đặc biệt quan trọng. Đồng thời công trình xây dựng kiến trúc chùa khác biệt, tiệc tùng chùa Keo cũng tồn tại nhiều nét rực rỡ xuất hiện một không hai trong hàng nghìn tiệc tùng toàn nước. Năm 2017, tiệc tùng chùa Keo được công nhận là di tích văn hóa truyền thống phi vật thể cấp vương quốc.
Chùa Keo là một trong số ít những ngôi chùa cổ ở Việt Nam còn lưu giữ được hầu như nguyên vẹn kiến trúc xưa.
Kiệt tác kiến trúc cổ Việt Nam
Chùa Keo nằm trên địa phận xã Duy Nhất, huyện Vũ Thư. Chùa được xây dựng vào thời Lê, từ thời điểm năm 1630 – 1632, xuất hiện tên thường gọi khác là Thần Quang Tự, thờ Phật và thờ Đại sư Không Lộ, người dân có công xây dựng chùa. Với tuổi đời gần 400 năm tồn tại, lợi ích lớn số 1 trong kiến trúc chùa Keo là trải qua nhiều lần tôn tạo, music chùa Keo vẫn giữ được nét kiến trúc cổ khác biệt của ngôi chùa cổ Việt, là một trong số ít những ngôi chùa cổ ở Việt Nam còn lưu giữ được hầu như nguyên vẹn kiến trúc xưa.
Theo bia đá trong chùa ghi lại, khi xây dựng, chùa Keo tọa lạc trên khu đất nền rộng 58.000m2, gồm 21 công trình xây dựng với 127 gian công trình xây dựng kiến trúc. Hiện nay, toàn cảnh kiến trúc chùa Keo còn 17 công trình xây dựng chính như: Tam quan, chùa Phật, điện Thánh, gác chuông, trung tâm hiên nhà và trung tâm tăng xá… với trên 100 gian. Đó cũng là ngôi chùa cổ xuất hiện số lượng gian nhiều nhất sót lại đến nay và là một phức tạp kiến trúc phong phú và đa dạng nhất trong toàn bộ tổng thể các kiến trúc Phật giáo Việt Nam. Kiến trúc chùa Keo sẽ là khác biệt bởi tuy là công trình xây dựng kiến trúc xuất hiện quy mô lớn nhưng bố cục tổng quan rất nghiêm ngặt. Hơn 100 gian lớn nhỏ không giống nhau được sắp xếp thành một khối kiến trúc đăng đối thống nhất: tam quan ngoại, hồ nước lớn, tam quan nội, chùa Phật, đền Thánh và sau cuối là gác chuông. Tuy gồm hàng trăm tòa nhà, gian nhà nhưng kiến trúc ngôi chùa không hề đơn điệu. Nhìn từ trên cao, độ cao mái, độ xòe rộng cao thấp không giống nhau của những công trình xây dựng chùa Keo như một “lớp sóng cồn”.
Trong quần thể kiến trúc chùa Keo, công trình xây dựng kiến trúc có mức giá trị văn hóa truyền thống, nghệ thuật và thẩm mỹ hàng đầu là gác chuông được làm bằng gỗ, vượt trội cho kiến trúc cổ Việt Nam thời hậu Lê. Được dựng trên một nền gạch xây vuông vắn, gác chuông cao 11,04m gồm 3 tầng mái, kết cấu bằng những con sơn chồng lên nhau. Bộ khung gác chuông làm được làm bằng gỗ link với nhau bằng mộng ngậm, nâng bổng 12 mái ngói với 12 đao mortgage uốn cong tầm dáng thanh thoát, nhẹ nhàng.
Không dừng lại ở đó, nét khác biệt trong kiến trúc chùa Keo còn là một nguyên vật tư hầu hết dùng để làm xây chùa là gỗ, gạch ngói và đá. Không gian kiến trúc chùa Keo được kiến trúc tân tiến coi như lời khẳng đinh một mẫu mực xuất hiện tính truyền thống lịch sử và tính thực dụng cho kiến trúc tân tiến vượt trội cho kiến trúc thời hậu Lê. Hiện nay, chùa Keo còn bảo lưu được hàng trăm tượng pháp và đồ tế thời Lê. Chùa Keo được đánh giá và thẩm định là một bảo tàng nghệ thuật và thẩm mỹ thời điểm đầu thế kỷ 17, với nhiều siêu phẩm rực rỡ. Trải qua biết bao thăng trầm, biến cố của thời hạn, ngôi chùa vẫn toát lên vẻ cổ kính, vững chãi với thời hạn. Với những lợi ích lịch sử hào hùng, văn hóa truyền thống của tớ, chùa Keo được nhà nước xếp hạng di tích vương quốc đặc biệt quan trọng thời điểm năm 2012.
Liên hoan tiệc tùng khác biệt xuất hiện một không hai
Tại chùa Keo, mỗi năm tổ chức triển khai hai mùa tiệc tùng. Hội xuân được mở vào trong ngày mùng 4 tháng Giêng. Hội thu được mở vào các ngày 13 – 15 tháng 9 âm lịch và là hội chính nhằm tưởng nhớ, suy tôn Ðức thánh Thiền sư Không Lộ.
Nếu như tiệc tùng ngày xuân vừa là tiệc tùng nông nghiệp vừa là tiệc tùng thi tài gắn với sinh hoạt của người dân nông nghiệp vùng sông nước thì tiệc tùng ngày thu ngoài tính chất là hội thi tài vui chơi còn mang đậm tính chất của một tiệc tùng lịch sử hào hùng. Liên hoan tiệc tùng chùa Keo hiện còn bảo lưu nguyên vẹn nhiều nghi thức truyền thống lịch sử như: khai chỉ xuất hiện đền Thánh, tế lễ Phật thánh trong nội tự chùa, rước kiệu Đức thánh… Nghi lễ rước kiệu Đức thánh tại tiệc tùng chùa Keo là một nghi lễ được tổ chức triển khai kỳ công, hoành tráng nhất trong những tiệc tùng của vùng châu thổ Bắc Bộ nhằm tái hiện lại cuộc kinh lý của Thiền sư Không Lộ lên kinh đô chữa bệnh cho vua Lý Thánh Tông và các sự lệ diễn tả lại cuộc sống của ngài. Nghi lễ rước thánh được tổ chức triển khai vào trong ngày 14/9 là ngày kỷ niệm ngày sinh của đức Thiền sư Không Lộ, cũng là ngày giữa hội. Chuẩn bị từ nửa đêm, đến 6 giờ sáng, cuộc rước chính thức mở màn. Tuy vậy đoàn rước rộng lớn hàng nghìn người, trải dọc qua hàng trăm mét, với nhiều thành phần tham gia như người già, trai tráng, phụ nữ, trẻ nhỏ trong trang phục chỉnh tề, cầu kỳ cùng mạng lưới hệ thống đạo cụ phong phú và đa dạng như kiệu, lọng, lengthy đình, nhang án, trống, chiêng…, music toàn bộ tổng thể thành viên tham gia rước kiệu đều tôn nghiêm, tôn kính tuân theo một số quy định truyền thống lịch sử nghiêm ngặt. Nghi lễ rước kiệu là nghi lễ mang ý nghĩa tôn giáo đặc trưng nhưng lại đậm đà sắc thái của những sinh hoạt văn hóa truyền thống dân gian của đất và người Thái Bình. Qua các nghi lễ đó, dân làng cầu mong thánh thần phù hộ độ trì, che chở cho mùa màng bội thu, cuộc sống đời thường an khang thịnh vượng thịnh vượng.
Đồng thời các nghi lễ khác biệt, tiệc tùng chùa Keo còn tồn tại các cuộc thi tài, các vui chơi dân gian rực rỡ không đâu xuất hiện như thi bắt vịt, thi nấu cơm, thi ném pháo, thi thày đọc, thi kèn, thi trống, múa ếch vồ, bịt mắt đánh trống, leo cầu ngô… Thông qua các vui chơi dân gian truyền thống lịch sử, hình thức biểu diễn nghệ thuật và thẩm mỹ phản ánh lối sống của vùng dân ở nông nghiệp của đồng bằng Bắc Bộ nói cộng đồng, Thái Bình nói riêng.
Để bảo tồn và phát huy lợi ích của tiệc tùng, Sở Văn hóa truyền thống, Thể thao và Du lịch đã phân cấp, giao huyện Vũ Thư lập Ban Quản lý di tích để quản lý và vận hành và bảo vệ, phát huy lợi ích di tích, tiệc tùng. Quy trình triển khai tiệc tùng và các nghi thức tương quan trong tiệc tùng được quần chúng tổ chức triển khai và xúc tiến gần nhất với nghi lễ truyền thống lịch sử. Những năm mới gần đây, khuôn viên di tích vương quốc đặc biệt quan trọng chùa Keo đã được góp vốn đầu tư trùng tu tôn tạo, góp thêm phần thu hút khách hàng phượt và bảo tồn tiệc tùng một cách bền vững và kiên cố. Nhiều vui chơi dân gian đã được khôi phục nhằm giữ lại và phát huy lợi ích văn hóa truyền thống truyền thống lịch sử rực rỡ trong tiệc tùng chùa Keo.
