Lăng Khải Định – Kiệt tác thẩm mỹ và nghệ thuật khảm sành xứ Huế

Nghề khảm sành sứ xuất hiện ở Huế vào mức thế kỉ XVII, khởi đầu lưu truyền trong dân gian, sau mới được ứng dụng nhiều trong kiến trúc cung đình. Theo TS Phan Thanh Hải, Giám đốc Sở Văn hóa truyền thống – Thể thao và Du lịch tỉnh Thừa Thiên Huế, nguyên Giám đốc Trung tâm Bảo tồn Di tích Cố đô Huế, thẩm mỹ và nghệ thuật khảm sành sứ rất nổi tiếng trong trang trí kiến trúc cung đình Huế, quan trọng là thời Nguyễn, vượt bậc nhất là quy trình cuối thế kỉ 19 đầu thế kỉ 20.

Thời kì này nhiều công trình xây dựng kiến trúc cung đình ở Huế đã đạt đến đỉnh điểm của thẩm mỹ và nghệ thuật khảm sành sứ, vượt trội như: Điện Thái Hòa, Điện Kiến Trung, Thái Bình Lâu, Cửa Hiển Nhơn, Cửa Chương Đức, Cung An Định… nhưng khác biệt và xứng danh được xếp vào hàng siêu phẩm thì là một Lăng Khải Định.

Lăng Khải Định còn gọi là Ứng Lăng, là lăng mộ của Vua Khải Định (1885-1925), vị vua thứ 12 của triều Nguyễn, toạ lạc trên núi Châu Chữ (còn gọi là Châu Ê) bên phía ngoài kinh thành Huế, nay thuộc xã Thủy Bằng, thị xã Hương Thủy, tỉnh Thừa Thiên Huế.

Lăng được khởi công ngày 4/9/1920 và trải qua trong 11 năm, qua 2 đời vua nhà Nguyễn là Khải Định và con là Bảo Đại mới hoàn tất. So với lăng của rất nhiều vua tiền nhiệm, Lăng Khải Định xuất hiện diện tích quy hoạnh từ tốn hơn với 117m x 48,5m, nhưng lại là công trình xây dựng được xây dựng công phu, tốn nhiều công sức của con người và tiền của nhất.

Khác với những lăng vua nhà Nguyễn đời trước thường được xây dựng theo phong thái và kĩ thuật truyền thống lâu đời, Lăng Khải Định được xây dựng theo lối tân thời bằng những vật tư xi-măng, sắt, thép… và nhiều thứ quý hiếm được đặt ở từ Pháp, Trung Hoa, Nhật Bản.

Tuy nhiên, điểm quan trọng tạo nên sự lợi ích riêng xuất hiện của Lăng Khải Định lại chính ở phần nội điện, nơi thẩm mỹ và nghệ thuật khảm sành sứ được phô diễn đạt đến trình độ điêu luyện, trác tuyệt xuất hiện một không hai.

Nếu như thiết kế bên ngoài xuất hiện hình dáng một khối công trình xây dựng đồ sộ, bề thế được làm bằng xi-măng, sắt thép với chủ tông màu nền trắng theo phong thái phương Tây thì ngược lại, thiết kế bên trong khiến cho người xem thực sự bị choáng ngợp vì vẻ đẹp lộng lẫy, rực rỡ sắc màu bởi hàng trăm hàng nghìn bức tranh, phù điêu được trang trí tinh xảo từ hàng nghìn hàng vạn liên quan sành sứ và thủy tinh màu.

Qua bàn tay tài hoa của rất nhiều nghệ nhân xứ Huế, những mảnh sành sứ, thủy tinh màu lấy từ nhiều chủng loại chén, bát, độc bình, chai lọ… được cắt gọt cảnh giác rồi tỉ mỉ ghép thành những bức tranh, phù điêu, hình chim, hoa, muông thú… tuyệt đẹp theo một số điển tích Nho giáo, Lão giáo, Phật giáo và cả mô típ dân gian. Điều thú vị là tuy được khảm bằng vật liệu cứng là sành sứ và thủy tinh nhưng nhờ kĩ thuật phối màu tài tình dựa vào các tông màu nền chính gồm trắng, vàng, nâu, xanh lam, xanh lục, tía nên các mảng khối trang trí trông rất mềm mịn, sống động như những bức họa đồ màu.

Quan trọng, ngoài án thờ lớn được khảm trọn vẹn bằng sành sứ, bên trong Lăng còn tồn tại chiếc bửu tán che trên pho tượng đồng của Vua Khải Định là một một siêu phẩm thẩm mỹ và nghệ thuật khảm sành. Toàn bộ chiếc bửu tán là một khối bê tông cốt thép nặng gần một tấn nhưng thẩm mỹ và nghệ thuật khảm sành sứ tuyệt mĩ đã khiến cho cho tất cả những người xem xuất hiện cảm giá như nó được làm bằng nhung lụa với những đường uốn lượn mềm mịn, thanh thoát và sinh động trông như hoàn toàn có thể lay động trước gió. Dưới bửu tán là pho tượng đồng của Vua Khải Định được đúc tại Pháp năm 1920, và dưới đế tượng là một nơi đặt thi hài nhà Vua.

Trải qua 100 năm, Lăng Khải Định nay vẫn còn đấy nguyên vẹn. Quan trọng, toàn cảnh mạng lưới hệ thống trang trí khảm sành sứ bên trong nội điện nay vẫn đẹp lung linh huyền ảo như từ thời điểm cách đó 1 thế kỉ tạo nên khách nước ngoài không khỏi trầm trồ thán phục trước biệt tài của rất nhiều nghệ nhân khảm sành cung đình Huế./.