Tọa lạc trên thửa đất thoáng rộng, cân đối, mặt hướng ra phía sông Gianh, Đình làng Cao Trạch (thôn Cao Trạch, xã Phong Hóa, huyện Tuyên Hóa, tỉnh Quảng Bình) là nơi để người dân trong thôn tưởng nhớ công đức các vị tiền hiền xuất hiện công mở đất lập làng, cũng là nơi tổ chức triển khai hội làng cầu cho quốc thái dân an, mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu, đồng thời là nơi cố kết tình làng nghĩa xóm, khuyên nhủ con cháu công cộng sức bền lòng xây dựng dân cư dân cư đoàn kết cùng tăng trưởng.
Đình làng Cao Trạch, nơi in đậm dấu ấn văn hóa truyền thống, tâm linh của người dân Cao Trạch.
Còn in dấu xưa
Dân làng Cao Trạch đã lập nên ngôi đình của làng mình từ thời điểm năm 1926. Đình làng Cao Trạch gồm xuất hiện đình tiền, đình hậu và miếu thờ thần bên phải. Phía trước mặt đình là bức bình phong án ngữ, cùng hai trụ cổng cao vút. Trên hai trụ cổng xuất hiện gắn các chữ Hán bằng sành sứ. Đình tiền gồm 3 gian rất to. Cột đình hai người ôm không xuể. Vì kèo, rường xà… trong đình tiền được thợ chạm khắc vô cùng công phu, tinh xảo. Đình là nơi để họp làng, tổ chức triển khai các liên hoan tiệc tùng làng, các sự kiện của làng.
Theo các bậc trưởng thượng thôn Cao Trạch, trong kháng chiến chống thực dân Pháp, trước yêu cầu của lịch sử dân tộc, đình tiền được sử dụng làm nơi huấn luyện quân đội, dân quân du kích, điều trị thương binh và bệnh binh. Ngoài ra, đình còn dùng cho việc tổ chức triển khai các cuộc họp của cán bộ cách mạng, sẵn sàng chuẩn bị kế hoạch kháng chiến. Chuyển qua tiến độ kháng chiến chống đế quốc Mỹ, công suất của đình tiền thời điểm này là kho chứa lương thực. Sau đó, đình tiền đã trở nên bom phá hủy, chỉ còn sót lại đình hậu, miếu thờ thần bên phải, hai trụ cổng và bức bình phong.
Đình hậu là một gian thờ khá rộng. Đình được chia thành làm ba nơi dùng làm thờ tự. Ở ở vị trí chính giữa là nơi thờ hai vị thành hoàng làng. Phía bên phải thờ đức thánh mẫu, các chư tướng, chư binh bản bộ (những người dân đi lính cho vương quốc tử trận) và các hero liệt sĩ trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ. Phía bên trái thờ bản hộ canh nông và cấp chưởng bộ hạ quan làng (những người dân xuất hiện nhiều góp sức cho làng).
Cũng theo một số bậc trưởng thượng thôn Cao Trạch, trước Cách mạng Tháng Tám năm 1945, trong một năm, người dân làng Cao Trạch tổ chức triển khai liên hoan tiệc tùng hai lần, vào rằm tháng Giêng và rằm tháng Bảy lịch âm tại Đình làng Cao Trạch. Tiệc tùng rằm tháng Giêng được dân làng tổ chức triển khai để tế thành hoàng làng và cầu yên. Tiệc tùng rằm tháng Bảy là lễ tế thần nông, cầu mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu. Mỗi kỳ tổ chức triển khai liên hoan tiệc tùng, các vị chức sắc trong làng lại phân công cho dân làng sẵn sàng chuẩn bị mâm cỗ cúng bái.
Tiếc là từ thời điểm năm 1945, các liên hoan tiệc tùng ở Đình làng Cao Trạch dường như không còn được giữ lại, mà nguyên nhân là vì đình bị hư hỏng bởi chiến tranh và sự tàn phá của thời hạn.
Nơi cố kết tình làng nghĩa xóm
Trải qua một thời hạn dài vắng bóng trong đời sống tinh thần và tâm linh của người dân làng Cao Trạch, năm 2010, Đình làng Cao Trạch, rõ ràng và cụ thể ở đấy là đình hậu, đã được tôn tạo, tu sửa từ sự đóng góp của người dân địa phương. Năm 2014, liên hoan tiệc tùng rằm tháng Giêng tại Đình làng Cao Trạch cũng rất được phục dựng.
Theo đó, vào trong ngày rằm tháng Giêng, ngay từ sáng sớm, người dân Cao Trạch ai nấy đều sửa soạn ăn mặc chỉnh tề, tấp nập kéo về ngôi đình làng để thả mình vào khu vực tôn kính, rất linh của liên hoan tiệc tùng cầu yên. Chủ của buổi tế lễ là vị thôn trưởng, cạnh bên là hai vị bồi tế đại diện thay mặt cho hai dòng họ lớn trong thôn (họ Nguyễn và họ Trần) phụ trách cúng tế. Người điều hành quản lý lễ tế là một vị cao tuổi xuất hiện uy tín cao trong làng. Trước khi hành lễ, các vị chức sắc trong làng quỳ gối ở hai bên dãy chiếu trải bên phía ngoài gian giữa, ngay trước cửa chính của đình hậu, vì đình tiền không hề nữa. Trong trang phục uy nghi, áo dài chít khăn xếp, đầu đội mũ cánh chuồn, người điều hành quản lý lễ tiến về phía trước, trang trọng đánh một hồi trống báo hiệu với dân làng lễ đã mở đầu. Tiếp đến, người điều hành quản lý lễ bái thiên địa, xin lập vò hương cúng tế, rồi dâng hương, dâng rượu, chắp tay lạy, khấn vái mời các vị thần, anh linh các bậc tiền nhân, các hero liệt sĩ, cùng những người dân xuất hiện công với nước, với làng về hưởng trọn lễ. Sau đó, người điều hành quản lý lễ đọc sớ tế lễ, báo cáo giải trình với bản thổ thành hoàng làng, các vị mở đất lập làng, các vị khai sinh dòng họ về việc dân làng tổ chức triển khai lễ để tri ân các bậc tiền nhân, cầu khẩn đất trời phù hộ cho dân làng một năm bình an, mạnh khỏe, gặp nhiều suôn sẻ, điều lành đưa lại, điều hại đẩy đi… Người dân ngồi xung vòng quanh để ý theo dõi, lắng nghe người điều hành quản lý lễ cúng khấn. Sau phần hành lễ là đến phần tế lễ. Tại đây, 11 thiếu nữ được chọn ra từ 11 tổ tự quản của làng, trong trang phục áo dài truyền thống lâu đời, đội các mâm cỗ, lần lượt kính dâng lên những vị thần tối cao ở đây, cầu cho một năm quốc thái dân an, mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu. Mâm cỗ xuất hiện xôi, thịt, bánh, hoa quả. Phần dâng lễ vật kết thúc, người xem mở đầu lần lượt lên dâng hương, mong ước sẽ gặp những điều tốt lành.
Cuối cùng là đến phần hội, với những sinh hoạt văn hóa truyền thống, văn nghệ, thể thao rất là sôi động, thu hút phần đông người dân trong làng tham gia.
Thông qua các sinh hoạt liên hoan tiệc tùng tại Đình làng Cao Trạch, tình làng nghĩa xóm của người dân Cao Trạch nhờ vậy càng thêm gắn bó, khơi dậy tình yêu thương, tinh thần đoàn kết giữa các thành viên trong làng, cùng nhau xây dựng làng trở nên tăng trưởng./.
