Non sông Việt Nam hình chữ S bên bờ biển Đông trong lịch sử hào hùng dựng nước và giữ nước luôn luôn phải chống chọi với thiên tai và giặc ngoại xâm, chỉ với diện tích quy hoạnh gần 332.000 km2 nhưng hiện xuất hiện tới hơn 3.000 nghĩa trang liệt sỹ-nơi an nghỉ của hơn 1,2 triệu liệt sỹ mà đến nay (tháng 8/2020) vẫn còn đấy hơn 200 nghìn liệt sỹ chưa tìm kiếm được hài cốt.
Đoàn cựu phóng viên báo chí GP10 tự sướng tại Đài kỷ niệm căn cứ Trung ương cục miền Nam ở Mã Đà- Chiến trung tâm D tháng 4/2015. (Ảnh: Vũ Xuân Bân/Vietnam+)
Trong đó, nghĩa trang liệt sỹ Mã Đà (huyện Vĩnh Cửu, Đồng Nai) là chiếc nôi của Chiến trung tâm D từng đi vào thi ca “Miền Đông gian lao mà anh dũng” để lại trong tôi những ký ức không khi nào phai mờ.
Từ Thành phố Hồ Chí Minh đến Mã Đà phải đi hơn 130km về phía Bắc, trong đó có khoảng gần 20km là đường đường cao tốc Long Thành-Dầu Dây. Mã Đà nay là một xã thuộc huyện Vĩnh Cửu, tỉnh Đồng Nai, là một trong những căn cứ cách mạng trọng điểm hàng đầu của miền Đông Nam Bộ trong kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ cứu nước.
Như vậy, Mã Đà cách không xa Thành Phố Sài Gòn (nay là thành phố Hồ Chí Minh) nhưng hơn 45 năm về trước, nơi đó là “rừng thiêng nước độc” chỉ mất đường mòn đi dạo, không tồn tại đường ôtô, lưu thông rất khó khăn vất vả, thực dân Pháp rồi Mỹ-Ngụy xuất hiện phương tiện chiến tranh tân tiến nhưng cũng rất khó đổ quân xuống xâm lăng Mã Đà.
Chính vì vậy, sự tồn tại, tăng trưởng của lực lượng cách mạng từ Chiến trung tâm D trở thành mối rình rập đe dọa cho việc tồn tại của quân Pháp ở Nam Bộ: “Chiến khu D còn, Sài Gòn mất.” Trong 21 năm kháng chiến chống Mỹ-Ngụy, trong đó xuất hiện hai năm 1961-1962, Trung ương Cục miền Nam đứng chân ở Chiến trung tâm D, tiếp sau đó chuyển sang phía bắc tỉnh Tây Ninh, giáp biên giới Campuchia, căn cứ kháng chiến này không ngừng nghỉ được mở rộng nối thông hiên chạy sách lược của cách mạng toàn nước, từ miền Bắc vào miền Nam.
Địa phận Chiến trung tâm D không chỉ có là mặt trận tiêu diệt quân địch trước những cuộc hành quân tìm diệt quy mô của quân thù mà còn phải là hậu phương vững chãi cho trào lưu đấu tranh cách mạng. Đó cũng là nơi tập trung các nguồn lực có sẵn của cách mạng, là trạm trung chuyển sức người, sức của từ miền Bắc cho tiền tuyến lớn miền Nam.
Từ Chiến trung tâm D, đoàn quân giải phóng phối phù hợp với các mặt trận khác xúc tiến Chiến dịch Hồ Chí Minh lịch sử hào hùng, giành thắng lợi sau cuối để giải phóng miền Nam, thống nhất nước nhà vào ngày xuân 1975 lịch sử hào hùng. Từ Thành phố Hồ Chí Minh trở về Mã Đà lần này sẽ không phải lội bộ như cách đó hơn 45 năm mà Cửa Hàng chúng tôi đi bằng ôtô phượt chỉ mất 3 giờ là đến tận nơi.
Thời tiết ở Mã Đà trong thời hạn trước đó vô cùng khắc nghiệt. Mùa khô, buổi ngày nóng như đổ lửa nhưng đêm lạnh buốt thấu xương, sương mù giăng phủ rộng nơi, muỗi, vắt nhiều vô kể. Quan trọng, mùa mưa thường trải dọc qua 5-6 tháng, từ thời điểm tháng 7 đến tháng 12, mưa dai dẳng suốt ngày đêm khiến cho sông suối trở thành hung dữ.
Còn nhớ năm 1974, khi đó tôi mới 24 tuổi cùng một vài phóng viên báo chí GP10-Thông tấn xã Giải phóng đã xuất hiện dịp hành quân qua vùng đất Mã Đà đi về Bà Rịa-Vũng Tàu. Cả lúc đi và lúc về đến Mã Đà đều bị sốt rét, mỗi lần phải nằm lại điều trị tại trạm giao liên hơn chục ngày.
Thương Cửa Hàng chúng tôi bị sốt rét gầy yếu, da xanh như tàu lá, cán bộ trạm giao liên đã dùng thuốc nổ chất dẻo C4 bỏ vào vỏ lon sữa bò, cắm ngòi nổ ném xuống suối cá chết nổi vớt lên đem về nấu canh chua với ngọn non lá bứa tu dưỡng Cửa Hàng chúng tôi sau khoản thời gian cắt cơn sốt rét mau lại sức.
Cũng could, tôi cùng một vài đồng đội bị sốt rét sau vài đợt điều trị tiêm thuốc quinin đều cắt cơn, coi như đã “nộp thuế rừng” vượt qua thử thách gian lao ở Mã Đà để hành quân tiếp về đơn vị chức năng công tác.
Mã Đà được mệnh danh là “cái rốn” của sốt rét, từng cướp đi sinh mạng của nhiều cán bộ, chiến sỹ. Những hướng dẫn của cán bộ giao liên cách nay hơn 46 năm về nghĩa trang liệt sỹ Mã Đà vẫn còn đấy in đậm trong ký ức của tôi và đồng đội.
Vào trong thời hạn 1961 đến 1972, xuất hiện tiểu đoàn bộ đội chủ lực phiên chế khá đầy đủ quân số gần 400 chiến sỹ từ miền Bắc vào, phải vừa hành quân vừa chiến đấu, đến Mã Đà bị sốt rét ác tính lại hy sinh tiếp, chỉ sót lại một đại đội hơn 100 người, xuất hiện biệt danh là “Tiểu đoàn Lá Bép”.
Lá Bép là một loại lá cây rừng, hay còn gọi rau nhíp mọc nhiều ở bìa rừng, nơi ẩm thấp, nấu nhừ ăn ngọt như rau ngót. Xuất hiện những lúc không tồn tại gạo, phải ăn lá bép trừ bữa. Cán bộ, chiến sỹ ta khi đó “đói cơm lạt muối,” chết vì sốt rét ác tính ở trong rừng làm gì xuất hiện hòm ván mà chỉ bó bằng võng, tăng (áo mưa) được trang bị cho từng cá thể rồi an táng.
Trở về Mã Đà năm 2015, nhân kỷ niệm 40 năm giải phóng miền Nam, thống nhất nước nhà, đoàn cựu phóng viên báo chí GP10 được anh Trần Ngọc Tuấn, quê ở phường Bửu Long, Thành phố Biên Hòa, tỉnh Đồng Nai, từng tốt nghiệp về văn hóa truyền thống phượt ĐH Đồng Nai, là Trạm phó Trạm Kiểm lâm Trung ương cục công tác tại trạm này đã hơn chục năm và anh Nguyễn Hoàng Nam, phía dẫn viên Trạm kiểm lâm Trung ương cục đưa Cửa Hàng chúng tôi đến thắp hương trung tâm Nghĩa trang liệt sỹ Mã Đà.
Khu nghĩa trang này rộng khoảng 2,5 héc ta. Trong kháng chiến chống Mỹ cứu nước, tại Mã Đà này còn có Bệnh xá K72. Thương bệnh binh ở phòng chiến trung tâm D đều đưa về đây điều trị. Những thương bệnh binh, trong đó nhiều người bị sốt rét ác tính không qua khỏi đều an táng tại nghĩa trang liệt sỹ Mã Đà.
Cho đến lúc này, tất cả chúng ta cũng chưa thể biết được thống kê đúng mực xuất hiện bao nhiêu chiến sỹ đã nằm xuống tại vùng đất thiêng Mã Đà. Bởi xuất hiện nhiều chiến sỹ hy sinh trên khắp các mặt trận miền Đông Nam Bộ được đồng đội đưa về đây chôn cất, hẹn một ngày khi nước nhà toàn thắng sẽ trở lại quy tập vào nghĩa trang liệt sỹ tập trung chuyên sâu hoặc đưa các anh về với quê nhà bản quán.
Thế nhưng, hết trận đánh này đến trận đánh khác, hết người này hy sinh đến người kia ngã xuống. Chiến trường ác liệt, hầu hết không tồn tại bia mộ ghi họ tên, địa điểm liệt sỹ, xuất hiện chăng chỉ khắc tên, địa điểm vào khúc gỗ cắm xuống nhưng bom đạn cày đi xới lại, rồi mối xông, cháy rừng vào mùa khô thường xuyên xẩy ra xóa hết những dấu tích.
Đến khi giải phóng miền Nam, thống nhất nước nhà rất khó nhận dạng chính danh từng phần mộ liệt sỹ chôn cất ở đây. Cách đó 5 năm khi đoàn cựu phóng viên báo chí GP10 trở lại ở đây xuất hiện biển đề “Nghĩa trang liệt sỹ Mã Đà” nhưng chỉ sót lại những ụ đất nhấp nhô, hầu hết chưa xuất hiện tấm bia, phần mộ ghi danh các liệt sỹ.
Là người đã “nếm mật nằm gai” ở đây, thắp ném hương tri ân, tưởng nhớ các liệt sỹ, Cửa Hàng chúng tôi xúc động rơi lệ và mong ước tỉnh Đồng Nai và ngành thương binh xã hội tâm điểm góp vốn đầu tư xây dựng nghĩa trang liệt sỹ Mã Đà xứng với tầm vóc “cái nôi” cách mạng của “Miền Đông gian lao mà anh dũng,” trở thành điểm đến chọn lựa phượt tâm linh, sinh vật cảnh, “trở về nguồn” tưởng nhớ các nhân vật liệt sỹ hy sinh trong hai kháng chiến cứu nước.
Chỉ vào một trong những phần mộ nổi bật xuất hiện họ tên là liệt sỹ Nguyễn Sĩ Việt (1950-1969), quê ở Đô Lương, tỉnh Nghệ An, Trạm phó Trạm Kiểm lâm Trung ương cục Trần Ngọc Tuấn xúc động cho biết thêm: Gia đình liệt sỹ Nguyễn Sĩ Việt sau nhiều lần đi tìm tòi, được nhà ngoại cảm Năm Nghĩa ở thành phố Vũng Tàu mách rằng, hiện liệt sỹ Việt đang nằm tại nghĩa trang Mã Đà nếu mái ấm gia đình không đến sớm thì chỉ qua một đợt mưa nữa, xương cốt sẽ bị trôi hết, không hề gì.
Năm trước đó, khi mái ấm gia đình tìm về, xác lập một phần đất nằm ven bên suối chỉ từ mấy đốt ngón xương tay cùng mấy chiếc răng, còn xương phần đầu nằm dưới lòng suối, xương chân và tay lại nằm tại triền suối. Sau khi giám định ADN, hài cốt liệt sỹ Nguyễn Sĩ Việt được mái ấm gia đình đưa về quê nhà an táng. Gia đình liệt sỹ Việt xuất hiện gửi lại một bức hình để thành phần trông nom nghĩa trang Mã Đà tiện thắp nhang.
Từ lâu, Mã Đà đang trở thành “địa chỉ đỏ” để giáo dục truyền thống cuội nguồn yêu nước, ý chí cách mạng kiên cường của rất nhiều nhân vật liệt sỹ và các bậc lãnh đạo tiền bối. Những năm mới gần đây, Mã Đà ngày càng trở nên thu hút khách hàng phượt đến tham quan, chiêm bái, tri ân các nhân vật, liệt sỹ an nghỉ tại ở đây.
Buổi trưa hôm về thăm Mã Đà, Cửa Hàng chúng tôi phát hiện một khách hàng phượt thế giới thuê xe máy tự đi từ Thành phố Hồ Chí Minh về đây. Chúng tôi hỏi bằng tiếng Anh thì khách nước ngoài này cho biết thêm tới từ Thụy Sĩ, bày tỏ yêu thích thú khi được đến địa điểm phượt sinh vật cảnh này với rừng nguyên sinh thú vị.
Sau hơn 40 năm giải phóng, rừng chiến trung tâm D đã khép tán, Cửa Hàng chúng tôi cảm nhận được sức sống mãnh liệt của những loài cây bằng lăng, săng lẻ… đã tồn tại hàng trăm năm cao vút, tán lá phủ xanh kín Mã Đà, chứa đựng biết bao sự sống diệu kỳ của tự nhiên. Nhiều loại cây dược liệu quý mà chỉ mất Chiến trung tâm D mới xuất hiện như cây Lành ngạnh, cây Mật Nhân (Bá bệnh)… Chiến tranh đã lùi xa, thế hệ sau nếu không được giáo dục, hướng dẫn thì xuất hiện biết được rằng rừng ở đây trong trong thời hạn kháng chiến chống Mỹ cứu nước đã trở nên rải chất độc hại da cam/điôxin cùng bom đạn tàn phá, phá hủy?
Chị Trần Thị Kim Dung, quê xã Thanh Ngọc, huyện Thanh Chương, Nghệ An được Khu bảo tồn tự nhiên văn hóa truyền thống Đồng Nai phân công phía dẫn Cửa Hàng chúng tôi đi thăm “Mã Đà sơn cước” cho biết thêm ở vùng rừng núi này gặp khỉ, voọc và các loài rắn độc là chuyện thường xuyên. Rừng chiến trung tâm D còn tồn tại voi, bò tót quý khan hiếm tên trong Sách Đỏ của Việt Nam.
Sở dĩ còn nhiều loài động vật hoang dã quý hiếm ấy là vì bằng hữu trong Khu Bảo tồn Thiên nhiên-Văn hóa truyền thống Đồng Nai cùng đồng bào dân tộc Chơ Ro xuất hiện ý thức bảo tồn các loài động vật này. Người Chơ ro địa phương xưa kia cùng bộ đội Cụ Hồ đã từng lập nên những chiến công hào hùng, quật cường, hết kháng Pháp lại đánh đuổi Mỹ-Ngụy cho tới ngày toàn thắng.
Nay họ sống tập trung chuyên sâu tại ấp Lý Lịch, xã Phú Lý, địa phận giáp ranh xã Mã Đà ven những dòng sông, suối. Nếp sống mới đã hiện hữu với nhiều dự án công trình đồ sộ đang xây dựng và hứa hẹn sẽ mang lại nhiều quyền lợi tài chính như: Trung tâm Du lịch sinh vật cảnh huyện Vĩnh Cửu, dự án Bất Động Sản mở rộng tăng cấp Khu bảo tồn tự nhiên Di tích Chiến trung tâm D, nghĩa trang liệt sỹ Mã Đà đang hoàn thiện thiết kế sẽ tiến hành góp vốn đầu tư thành khu vui chơi giải trí công viên nghĩa trang… là “địa chỉ đỏ” thú vị khách hàng đi tour phượt tâm linh, sinh vật cảnh.
Chia tay Cửa Hàng chúng tôi, phía dẫn viên trung tâm bảo tồn tự nhiên văn hóa truyền thống Đồng Nai Trần Thị Kim Dung đọc mấy câu thơ tiễn biệt làm Cửa Hàng chúng tôi xao xuyến bịn rịn:
Rồng chầu ngoài Huế
Ngựa tế Đồng Nai
Nước sông trong chảy lộn sông ngoài
Thương người quân tử lạc loài tới đây
Tới đây thì ở lại đây
Bao giờ bén rễ xanh cây mới về./.
