Được xây dựng từ thời Lý với tên tự là “Thần Quang”, chùa Cổ Lễ, thị trấn Cổ Lễ, huyện Trực Ninh (Nam Định) là một quần thể kiến trúc phật giáo lạ mắt nổi tiếng của Việt Nam.
Thông thường chùa Cổ Lễ luôn tấp nập phật tử, khách nước ngoài về chiêm bái. Tuy nhiên lúc này do tác động ảnh hưởng của dịch COVID-19 nên chùa vắng vẻ, chỉ mất ngày tuần, người nhà chùa xuất hiện thực thi nghi lễ.
Theo văn bia chùa Cổ Lễ ghi lại, chùa được xây dựng vào thế kỷ thứ XII thời Lý Thần Tông, trên một nền đất vuông, rộng gần 10 mẫu bắc bộ, cảnh sắc sơn thủy thơ mộng, xung vòng quanh xuất hiện sông nhỏ và hồ bao vòng quanh. Ngôi chùa rất linh thiêng này ngoài thờ Phật, còn thờ Đức Thánh Tổ Nguyễn Minh Không, người dân có công lớn trong việc xây dựng chùa.
Năm 1902, Hòa thượng Phạm Quang Tuyên, một Thiền sư xuất hiện đạo đức cao siêu, một trí thức uyên bác, xuất hiện biệt tài về kiến trúc chùa tháp được giao về trụ trì chùa. Ông đã dốc ý tưởng lôi kéo các tín đồ, thập phương bỏ công, của để xây dựng lại ngôi chùa.
Trong khoảng thời hạn tiếp sau đó, Hòa thượng Phạm Quang Tuyên đã kiến thiết lại toàn cảnh công trình xây dựng chùa thành những nhóm kiến trúc có mức giá trị thẩm mỹ riêng không liên quan gì đến nhau, vẫn hòa nhập với tổng thể cảnh sắc, mang phong thái cửa Thiền trên nền văn hóa truyền thống dân tộc, kiến trúc cổ kính phương Đông phối kết hợp với kiến trúc gô-tích phương Tây.
Tương truyền rằng nhà sư Phạm Quang Tuyên không phải một bản vẽ thiết lập nào, không phải một ít vật tư tân tiến là xi-măng, sắt thép mà chỉ là gạch, vôi, vữa, mật, muối, giấy bản và công sức của con người của nhân dân để xây hình thành ngôi chùa xuất hiện kiến trúc vô cùng lạ mắt, vừa tân tiến vừa cổ kính…
Kiến trúc của ngôi chùa xuất hiện sự giao thoa giữa lối kiến trúc truyền thống lâu đời phương Đông…
…và phong thái kiến trúc gô-tích của phương Tây.
Tháp Cửu Phẩm Liên Hoa cao cao 12 tầng (32m), xuất hiện 8 mặt, là một điểm nổi bật trọng điểm trong quần thể kiến trúc chùa Cổ Lễ.
Đế tháp Cửu Phẩm Liên Hoa được đặt trên lưng một con rùa đá lớn, đầu hướng về phía chùa.
Sau lưng chùa Trình xuất hiện quả chuông nặng 9.000 kg ngâm giữa hồ gọi là Đại Hồng Chung, là một trong những quả chuông cổ lớn số 1 Việt Nam, tương truyền khi đánh lên thì cả tỉnh Nam Định và một vài vùng lân cận sẽ nghe được tiếng ngân.
