Cung An Định ở trong quần thể di tích kiến trúc của Cố đô Huế. Đó là một trong những công trình xây dựng sau cùng của triều đại phong kiến nhà Nguyễn và gắn với nhiều dịch chuyển lịch sử vẻ vang tương quan đến hoàng tộc.
Cung An Định nằm tại vị trí bờ bắc sông An Cựu, tiền thân là phủ An Định – một công trình xây dựng được làm bằng gỗ được xây dựng vào năm 1902. Đó là nơi ở riêng của hoàng tử Nguyễn Phúc Bửu Đảo (con vua Đồng Khánh) khi tròn 18 tuổi.
Năm 1916, hoàng tử Bửu Đảo lên ngôi, lấy niên hiệu là Khải Định. Sau khi lên ngôi, nhà vua cho tôn tạo phủ An Định và truyền cho hoàng tử Vĩnh Thụy (tức vua Bảo Đại). Trên diện tích quy hoạnh khuôn viên rộng 23.463m2, nhà vua cho triệt giải các công trình xây dựng cũ và xây dựng các công trình xây dựng mới. Từ đó, phủ An Định được đổi thành cung An Định.
Năm 1922, hoàng tử Vĩnh Thụy được phong làm Đông cung Hoàng Thái tử và được rước qua sống ở cung An Định. Sau khi hoàng tử lên ngôi, lấy niên hiệu là Bảo Đại, cung An Định lại được truyền cho thái tử Bảo Long. Ở đây trở thành biệt cung của hoàng gia, là nơi ra mắt các nghi lễ của triều đình.
Ngày 30/8/1945, vua Bảo Đại thoái vị. Cả mái ấm gia đình nhà vua chuyển sang sống trong cung An Định một thời hạn ngắn, riêng bà Từ Cung (mẹ vua Bảo Đại) ở đây tới năm 1949.
Qua nhiều dịch chuyển chính trị – xã hội, cung An Định được những chính quyền trực thuộc sau này sử dụng cho nhiều mục tiêu không giống nhau, nhưng do không được thường xuyên bảo vệ nên bị hư hại nhiều.
Cung An Định được xây dựng trong thời kỳ xuất hiện sự tác động uy lực của nền văn minh phương Tây, vì vậy mang lối kiến trúc giao thoa văn hóa truyền thống Đông – Tây. Trước năm 1945, cung An Định gồm các công trình xây dựng kiến trúc chính: Cửa cung, đình Trung Lập, lầu Khải Tường, nhà hát Cửu Tư Đài… Cổng vào cung An Định được xây 2 tầng bằng gạch. Trên mặt phẳng kiến trúc đắp nổi nhiều liên quan trang trí mang phong thái truyền thống cuội nguồn phương Đông như rồng, phượng, hổ, câu đối chữ Hán. Vòm cổng đắp nổi ba chữ “An Định cung”. Mặt phẳng cổng xuất hiện những cặp trụ giả được đắp nổi theo phong thái roman. Đó là hạng mục tiêu biểu vượt trội cho việc phối kết hợp hai dòng mỹ thuật Đông – Tây.
Nằm ở sau cửa cung, ở vị trí chính giữa sân là đình Trung Lập – đóng vai trò của một bình phong. Điểm vượt trội trong khuôn viên cung An Định là lầu Khải Tường mang phong thái kiến trúc như một tòa thành tháp châu Âu với những mảng điêu khắc cùng mạng lưới hệ thống trang trí trần, tường mang đậm dấu ấn phương Tây. Quan trọng, sảnh chính xuất hiện 6 bức tranh tường phong cảnh lăng của rất nhiều vị vua Gia Long, Minh Mạng, Thiệu Trị, Tự Đức, Đồng Khánh được vẽ theo luật phối cảnh và vật tư của phương Tây nhưng lại chứa nội dung và tinh thần dân tộc thâm thúy.
Được xây dựng phía sau lầu Khải Tường, nhà hát Cửu Tư Đài là nơi vui chơi với diện tích quy hoạnh 1.150m2, gồm 2 tầng, xuất hiện sức chứa 500 người. Hình thức kiến trúc trong phòng hát này mang phong cải tiến truyền thống như Nhà hát Lớn Thành Phố Hà Nội nhưng thiết kế bên trong bên trong lại mang phong thái như cung Thiên Định ở lăng Khải Định. Không mong muốn, nhà hát Cửu Tư Đài đã biết thành phá hủy năm 1947.
Năm 2002, Trung tâm Bảo tồn di tích Cố đô Huế tiếp nhận cung An Định và tổ chức trùng tu với việc trợ giúp của rất nhiều Chuyên Viên quốc tế. Năm 2015, ở đây trở thành điểm tham quan chính thức trong mạng lưới hệ thống di tích Cố đô Huế. Ông Phan Thanh Hải, Giám đốc Sở Văn hóa truyền thống, Thể thao tỉnh Thừa Thiên Huế cho thấy: Cung An Định dự kiến được góp vốn đầu tư hạ tầng tương thích để tổ chức triển khai các sự kiện văn hóa truyền thống, thẩm mỹ và nghệ thuật, triển lãm… Ngoài khu vực trưng bày, tại đây còn tồn tại các quầy bán hàng lưu niệm phục vụ khách nước ngoài. Thời gian tới, nhà hát Cửu Tư Đài sẽ tiến hành phục dựng để biểu diễn nhiều chủng loại hình thẩm mỹ và nghệ thuật truyền thống cuội nguồn…
Hiện nay, cung An Định đã được số hóa 3D và trình chiếu tại chỗ để khách nước ngoài nắm bắt rõ ràng hơn về công trình xây dựng khác biệt này. Đó là một trong những cách ứng dụng công nghệ tiên tiến tiến bộ vào việc bảo tồn và phát huy lợi ích di tích để tăng sức mê hoặc riêng với khách hàng phượt. Anh Vũ Tuấn Anh, khách nước ngoài tới từ Hải Phòng cho thấy: “Tôi rất bất ngờ khi đến công trình này. Cung An Định rất khác biệt so với các công trình khác của triều Nguyễn, có nhiều nét đặc sắc. Đáng tiếc là nhà hát Cửu Tư Đài đã bị phá hủy. Tôi mong nhà hát sớm được phục dựng để quần thể cung An Định trở nên trọn vẹn, hấp dẫn hơn…”.
