Lạ mắt miếu Chợ Cốc (Hải Dương)

Miếu Chợ Cốc đã được công nhận di tích cấp vương quốc năm 1991

Đấy là một trong số ít những ngôi miếu cổ còn giữ được nét kiến trúc khác biệt và được công nhận di tích cấp vương quốc năm 1991. 

Kiến trúc cổ

Miếu Chợ Cốc nằm cạnh đường huyện 191D, toạ lạc trên mảnh đất nền cao ráo ở trung tâm xã, phía trước là ao làng thoáng rộng, thông thoáng. Đấy là một di tích quý của nhân dân địa phương, còn nguyên kiến trúc cổ xưa kiểu chữ nhị gồm 5 gian tiền tế và 3 gian hậu cung, được trùng tu lớn vào đầu thời Nguyễn. 

Tam quan miếu được xây dựng như một bức bình phong che chắn toàn cảnh trước mặt di tích, xuất hiện ý nghĩa bảo vệ cho di tích tránh khỏi sự xâm hại của rất nhiều luồng vận xấu. Tuyệt vời nhất là tam quan được thi công nhiều mảng, bức phù điêu tuyệt đẹp, thể hiện bàn tay tài hoa của rất nhiều nghệ nhân. Các bức phù điêu được tạo hình thiêng vật, hoa văn, họa tiết thuần Việt ẩn nấp sau lớp vôi ve đã đốm mốc càng tôn thêm vẻ thâm nghiêm của di tích. 

Đứng trước tam quan, nhìn vào cửa là một 2 tháp bút cao vút, mỗi tháp xuất hiện một phù điêu hình rồng cuốn chặt thân tháp, hai cửa bên tả và bên hữu được thi công theo phong cách chồng diêm cổ kính xuất hiện mái che, ăn nhập với cửa chính. Hai bên cánh gà là 2 mảng phù điêu khá sinh động như chúa sơn lâm, chim thú, nghê, ngũ phúc (dơi), cảnh núi non sông nước… Qua tam quan là 5 gian tiền tế, xuất hiện kiến trúc theo phong cách con chồng giá chiêng và kèo cầu bít đốc. Ngoài những bức chạm như trúc hóa lengthy, mai điểu trên các đầu bẩy, di tích còn tồn tại một vài bức chạm lengthy cuốn thủy, tứ linh, tứ quý ở những gian trung tâm. Cấu kiện toà tiền tế làm bằng vật liệu gỗ lim, mái lợp ngói vẩy cá truyền thống lịch sử.

Trước đây, ba gian hậu cung xuất hiện kiến trúc con chồng đấu sen, nhưng qua năm tháng đã biết thành xuống cấp trầm trọng. Chính quyền và nhân dân địa phương đã tu sửa lại theo phong cách kèo cầu giản dị và đơn giản nhưng khẳng định chắc chắn. Tòa nhà này khá thấp, ít năng lượng nên hậu cung mờ ảo, rất linh. Phần nề ngõa của di tích được thi công khá khẳng định chắc chắn, quan trọng đặc biệt là các bức phù điêu rất sống động bởi các loài vật rất linh như rồng, hổ… Toà tiền tế và tòa hậu cung đều sở hữu 2 đầu hồi cuốn hình quai chảo truyền thống lịch sử, mềm mịn và mượt mà bởi những đường chỉ kép.

Di tích còn lưu giữ tương đối nhiều cổ vật quý, nhất là đồ gỗ như 3 cỗ ngai thờ, 2 bộ đòn bát cống, các bộ lengthy đình, bát biểu… xuất hiện niên đại thời Nguyễn và một vài bia đá, trong đó xuất hiện bia do Tiến sĩ Nguyễn Quý Tân (1814-1858) soạn. Trước kia, miếu còn giữ được 25 đạo sắc phong nhưng nay chỉ với 10 đạo. Khu văn chưa đến miếu 12 m về phía đông hiện còn 5 tấm bia ghi rõ vị trị xây dựng miếu, các phong tục làng xã…

Bia đá do Tiến sĩ Nguyễn Quý Tân soạn

Gìn giữ nét xin xắn truyền thống lịch sử

Theo gia phả họ Nguyễn, bia ký của Tiến sĩ Nguyễn Quý Tân và các bia ký, sắc phong còn lưu giữ trong miếu nêu rõ miếu thờ Thành hoàng làng là danh tướng Nguyễn Công Nguyên, người thôn Gia Bùi, đã xuất hiện công giúp vua Lý đánh thắng giặc Tống ở thế kỷ 12.

Năm 15 tuổi, ông thông thái lạ thường, tài năng thao lược. Năm 1104, giặc Chiêm Thành, Tống tiến đánh việt nam, ông đã quy tụ trai tráng trong vùng và yết kiến vua Lý. Lĩnh 3 vạn quân, ông cùng lực lượng tiến đánh giặc ở miền Đông Bắc. Trong vòng 1 tháng, dưới sự lãnh đạo của ông, quân giặc bị thất bại nặng nề. Ông được phong chức, ban thưởng tiền bạc. Sau đó, ông xin bái tạ về thăm quê và qua đời tại đó. Sau khi mất, ông được nhân dân tôn làm thành hoàng làng và lập miếu thờ.

Hằng năm, liên hoan được tổ chức triển khai vào trong ngày 12 tháng giêng, kỷ niệm ngày sinh của danh tướng Nguyễn Công Nguyên. Tục lệ rước thánh được quy định rõ cho những làng như kiệu của thôn Bình Đê được đi trước, tiếp đến kiệu thôn Cao Lý và sau cùng là kiệu thôn Gia Bùi.

Cụ Phạm Quang Lưu (93 tuổi) cho thấy lệ này bắt nguồn từ việc số người tham gia lực lượng của Nguyễn Công Nguyên. Ngay từ thời phong kiến, người Bình Đê lúc nào cũng là anh lớn (vì xuất hiện 32 người đi đánh giặc), anh thứ hai là Cao Lý (16 người) và em út là Gia Bùi (5 người). Cho tới nay, tập tục này vẫn được người dân gìn giữ. Ngoài liên hoan chính, lễ xin cầu might, xin lộc thánh thường khá tấp nập vào đêm giao thừa của mỗi năm. Phần hội vẫn giữ các vui chơi dân gian như cờ người, đập niêu, đi cầu thùm, đi thuyền hát quan họ, giao lưu văn nghệ giữa các làng. Ngoài ra, xuất hiện thêm một vài môn thể thao như bóng chuyền, cầu lông, bóng đá…

Ngôi miếu rất đẹp nhưng lại hiện nay đang bị xuống cấp trầm trọng. Ông Đặng Văn Đạt, Phó Chủ tịch Ủy Ban Nhân Dân xã Gia Khánh cho thấy hiện toàn cảnh phần cấu kiện gỗ đã biến dạng, mối mọt. Nhiều cột gỗ đã biết thành nghiêng, người dân phải dùng móc sắt bắt cột nọ vào kèo kia để giữ. Nhiều họa tiết, hoa văn, tường bị bong tróc, mái ngói xô lệch cứ mưa là dột… Nguyện vọng của chính quyền sở tại và nhân dân mong di tích sớm được trùng tu, tôn tạo. Nhưng đó là di tích cấp vương quốc, phải được sự cho phép của Nhà nước, cần nguồn kinh phí đầu tư lớn nên người dân kiến nghị nhiều cấp tâm điểm, tạo điều kiện kèm theo để thỏa mãn nhu cầu nguyện vọng của nhân dân. 

HOÀNG HÀ