Lễ hội đền Trần Thương
Đền Trần Thương (xã Trần Hưng Đạo, huyện Lý Nhân, tỉnh Hà Nam) thờ vị hero dân tộc Quốc công Tiết chế Hưng Đạo Đại Vương Trần Quốc Tuấn cùng các tướng xuất hiện công trong cuộc kháng chiến chống quân Nguyên-Mông lần thứ hai vào thế kỷ XIII.
Nét xin xắn kiến trúc thẩm mỹ ngôi đền thiêng
Hưng Đạo Đại vương Trần Quốc Tuấn, thiên tài quân sự, hero dân tộc kiệt xuất, văn võ toàn tài, được vua Trần phong Quốc công Tiết chế, thống lĩnh ba quân, đánh tan giặc Nguyên-Mông, bảo vệ giang sơn Đại Việt.
Tương truyền rằng, trên đường đánh quân Nguyên-Mông, bằng nhãn quan ở trong nhà quân sự, nhà chính trị lỗi lạc, Trần Quốc Tuấn chọn đất Trần Thương lập sáu kho lương (phòng đền Trần Thương là kho lương chính) để phục vụ cho cuộc kháng chiến chống quân Nguyên-Mông lần thứ hai (năm 1285). Vị trị ở đây rất thuận tiện cho việc vận chuyển, tích trữ lương thảo của triều đình. Khi thành công trở về,Trần Quốc Tuấn đã mở kho lương tổ chức triển khai khao quân và nhân dân mừng thành công.
Sau khi Hưng Đạo Đại Vương qua đời, để tưởng nhớ công ơn của ngài, vào thời hậu Lê năm 1783, nhân dân làng Miễu đã lập đền trên đất kho lương ấy để thờ phụng. Đền Trần Thương trở thành tôn miếu rất linh thiêng của giang sơn. Nhân dân tôn vinh Hưng Đạo Đại Vương là Đức Thánh, là “Cửu Thiên Vũ Đế” từ trên trời hiển ứng xuống giúp dân, giúp nước, diệt trừ ma quỷ, giặc giã.
Đồng thời các lợi ích về lịch sử vẻ vang, quân sự, Đền Trần Thương còn tồn tại lợi ích về kiến trúc thẩm mỹ mang đậm nét phong thái thẩm mỹ truyền thống của dân tộc. Đền xuất hiện kiến trúc rất dị theo tư duy tử vi & phong thủy. Không gian tổng quát của đền Trần Thương xuất hiện sự phối kết hợp hợp lý giữa tử vi & phong thủy lãng mạn, trời mây, sông nước.
Đền được xây dựng theo như hình chữ Quốc vuông vắn, trên thế đất thiêng “hình nhân bái tướng” và xây theo phong cách “Tứ thủy quy đường”. Tổng thể kiến trúc phong cảnh ngôi đền gồm nghi môn ngoại, nghi môn nội, năm tòa, 15 gian, phân thành ba cung: Đệ nhất, Đệ nhị, Đệ tam và hai giải vũ, năm giếng… tạo thành những điểm rất dị riêng xuất hiện của ngôi đền.
Đền xuất hiện cửa chính cao hai tầng, tầng dưới uốn thành hình vòm trang trí hoa văn công cộng vòng quanh. Tầng trên là gác chuông tám mái, treo một quả chuông lớn dùng để làm truyền tín hiệu cho vùng xung vòng quanh.
Con đường chạy vòng vòng quanh là hai tay ngai, bên Đông, bên Tây còn tồn tại hai giếng nước được gọi là hai “tai”. Nền trước cung Đệ tam xuất hiện một giếng tròn mà dân gian gọi là “hố”, “khẩu”. Toàn bộ tổng thể cấu trúc của đường, giếng tạo thành thế đất thiêng “hình nhân bái tướng”, “ngũ mã thất tinh”.
Theo thứ tự từ ngoài đền vào trong, cung trước tiên là cung Đệ tam, là nơi thờ Ban Công đồng và quan Ngũ Hổ, đồng thời cũng là nhà khách hàng. Cung Đệ tam được xây dựng theo lối chồng rường, hai đầu xây bít đốc dật cấp, mái lợp ngói nam, mặt trước là dãy cửa bức bàn. Phía trên gian giữa xuất hiện treo bức đại tự “Văn đức võ công”.
Tiếp đến là cung Đệ nhị, ban giữa thờ bá quan văn võ Trần Triều và gia tộc của Đức Thánh Trần, hai bên tả và hữu thờ quan Bắc Đẩu và quan Nam Tào. Cung Đệ nhị gồm năm gian, được xây cao hơn nữa cung Đệ tam, lợp ngói ống cung đình đời Nguyễn, bờ nóc hai đầu hồi đắp hai con rồng lớn, phần giữa mái trên và mái dưới là các ô xuất hiện đắp chữ Hán.
Cung sau cuối là cung Đệ nhất (hay còn gọi là Cung cấm). Ban giữa cung Đệ nhất thờ Đức Thánh Trần, hai bên trái và phải thờ bái vọng Đức Vương Phụ và Đức Vương Mẫu của Ngài. Cung này được lợp ngói ống, bộ cửa bức bàn gồm ba cửa được sơn son thếp vàng lộng lẫy.
Giá trị đền Trần Thương còn được thể hiện ở phần trang trí kiến trúc với những đề tài, họa tiết được chạm khắc công phu như: lưỡng lengthy chầu nguyệt, rồng bay, phượng múa, sóng nước, mây trời… tạo thành một bức tranh tự nhiên vừa sống động, vừa cổ kính trang nghiêm hàm chứa triết lý dân gian.
Đồng thời vẻ đẹp về công trình xây dựng kiến trúc rất dị, rất linh thiêng, đền Trần Thương còn lưu giữ một vài hiện vật, đồ thờ có mức giá trị thẩm mỹ cao như: hoành phi, câu đối, đại tự, ngai thờ, khám thờ, lục bình, bát hương, nghê đá, rùa đá…và chiếc kiếm bạc xuất hiện vỏ làm bằng đồi mồi rất quý, chỉ được nêu ra thờ vào những ngày liên hoan.
Với những lợi ích về lịch sử vẻ vang, văn hóa truyền thống rực rỡ, năm 1989 đền Trần Thương đã được Bộ Văn hóa truyền thống – Thông tin (nay là Bộ Văn hóa truyền thống, Thể thao và Du lịch) xếp hạng là Di tích lịch sử vẻ vang – văn hóa truyền thống cấp vương quốc. Ngày 23-12-2015, Thủ tướng Chính phủ đã ký kết Quyết định số 2367/QĐ-TTg xếp hạng Di tích lịch sử vẻ vang và kiến trúc thẩm mỹ đền Trần Thương là Di tích Quốc gia đặc biệt quan trọng.
Lạ mắt Liên hoan tiệc tùng phát lương đền Trần Thương
Đồng thời lợi ích lịch sử vẻ vang – văn hoá, đền Trần Thương còn mang đậm lợi ích văn hoá tâm linh trải qua liên hoan. Liên hoan tiệc tùng đền Trần Thương hằng năm được nhân dân mở từ thời điểm ngày 20-8 Âm lịch đang trở thành một nét văn hóa truyền thống tín ngưỡng lâu lăm của người dân Hà Nam nói riêng và khách nước ngoài thập phương nói công cộng.
Trong liên hoan ra mắt nhiều hoạt động và sinh hoạt văn hóa truyền thống dân gian, tục thi rực rỡ, rất dị nhất là lễ rước nước và thi bơi chải trên sông. Các nghi thức trên vừa mang ý nghĩa cầu cho mưa thuận, gió hòa, “Phong đăng, hòa cốc”, “Quốc thái dân an”, nhắc nhở đạo lý “Uống nước nhớ nguồn”, đồng thời gợi nhớ nguồn gốc của dòng tộc nhà Trần vốn quen nghề sông nước.
Tại liên hoan, nhân dân còn tổ chức triển khai “Diễn sướng Thanh đồng”, một lễ nghi rực rỡ xuất hiện từ lâu lăm của đền Trần Thương với việc tham gia phần đông của những “cơ cánh” tới từ các tỉnh đồng bằng sông Hồng. Liên hoan tiệc tùng đền Trần Thương là một trong ba liên hoan vùng của tỉnh Hà Nam. Liên hoan tiệc tùng này còn có ý nghĩa là một cuộc hành hương về cội nguồn không những riêng với người dân địa phương mà riêng với người dân toàn nước.
Với tâm nguyện bảo tồn, phát huy những lợi ích lịch sử vẻ vang và văn hóa truyền thống tâm linh tốt đẹp, giáo dục tầng lớp nhân dân yêu nước, từ thời điểm năm 2010, Liên hoan tiệc tùng phát lương đền Trần Thương được tổ chức triển khai vào khung giờ Tý ngày rằm tháng Giêng. Đó là một trong những liên hoan lớn và rất dị của tỉnh Hà Nam.
Liên hoan tiệc tùng được tổ chức triển khai ngay tại ngôi đền là một nơi Hưng Đạo Đại Vương Trần Quốc Tuấn chọn làm kho lương, được cung cấp lương thảo cho quân đội trong số cuộc kháng chiến chống quân xâm lược Nguyên-Mông thế kỷ thứ XIII.
Nghi trình lễ phát lương được tiến hành chuyên nghiệp hóa theo ba phần: Lễ rước lương thảo từ kho lương vào trong đền làm lễ do bảy người con gái thanh tân mặc áo dài red color, đội khăn đỏ, đội bảy mâm đựng những túi lương nhỏ, chín chàng trai tân mặc quần áo red color, đầu đội nón lá cũng red color, thắt lưng khăn vàng, ống chân quấn xà cạp viền xanh, chân đi giày vải màu vàng xuất hiện trách nhiệm khiêng kiệu, trên kiệu đặt ba túi lương lớn (bên trong chứa hàng nghìn túi lương nhỏ).
Tiên phong đoàn rước là đội sư tử dàn trống, chiêng, cờ ngũ sắc, bảy mâm lương thảo, đội tế nam, đội tế nữ của xã, đoàn đại biểu, nhân dân và khách nước ngoài thập phương.
Phần thứ hai là lễ châm đuốc và dâng hương của những đại biểu. Phần thứ ba là bảy người con gái, chín chàng trai rước lương thảo vào hậu cung làm mật lễ.
Người dân địa phương cho thấy, hai chữ in trên túi lương là chữ Hán mang nghĩa “Trần Thương”. Túi được làm bằng vải điều, red color tượng trưng cho Hỏa. Màu vàng của chữ tượng trưng cho Thổ. Bên trong túi gồm nhiều chủng loại ngũ cốc là sản vật của vùng quê Nhân Đạo, đó là nếp cái hoa vàng, đậu tương, ngô đỏ.
Ý nghĩa về lợi ích tinh thần của lễ phát lương được thể hiện qua từng túi lương, theo ý niệm của người dân là cầu cho một năm mưa thuận, gió hòa, đón linh khí trời đất, cầu cho một năm sung túc, nhà nhà no đủ, niềm hạnh phúc.
Đặc trưng, Lễ phát lương Đức Thánh Trần được tổ chức triển khai vào khung giờ Tý ngày rằm tháng Giêng hằng năm, tái hiện lại cảnh ” Khao quân” của quân đội nhà Trần với những nghi thức truyền thống lịch sử, đựng được nhiều ý nghĩa thâm thúy. Túi lương là lộc ban – cũng là lời nguyện của Đức Thánh Trần phù hộ cho một năm Quốc thái dân an, nhân khang vật thịnh, mưa thuận, gió hòa, mùa màng bội thu, nhà nhà no ấm.
Liên hoan tiệc tùng đền Trần Thương và Lễ phát lương Đức Thánh Trần đang trở thành nét văn hóa truyền thống đẹp, thể hiện niềm tin yêu tôn kính bậc Thánh nhân cứu quốc; đồng thời thể hiện khát vọng chân chính, thiêng liêng mãi mãi được lưu truyền từ đời này sang đời khác.
Với những lợi ích lịch sử vẻ vang, văn hóa truyền thống và tâm linh rực rỡ, năm 2017 Liên hoan tiệc tùng đền Trần Thương đã được ghi danh vào mục di tích văn hóa truyền thống phi vật thể của Quốc gia.
