Am Tháp còn gọi là Tháp Cẩm Duệ, là một ngôi tháp cổ thuộc địa phận xã Hoa Duệ, tổng Mỹ Duệ cũ, nay là xã Cẩm Duệ, huyện Cẩm Xuyên, tỉnh TP Hà Tĩnh. Đó là một di tích kiến trúc thẩm mỹ và nghệ thuật cổ khác biệt, cầu kỳ, khan hiếm còn sót lại trên địa phận TP Hà Tĩnh.
Toàn cảnh di tích
Am Tháp xây dựng để thờ Lê Am – một vị quan xuất hiện nhiều công lao phục vụ triều đình, được Lê Lợi ban đặc ân chọn sinh phần (chọn đất an táng lúc còn sống).
Lê Am là con ruột của cụ Hồ Tiết Tăng – người đã thêm phần đắc lực cho cuộc kháng chiến chống quân Minh dưới sự lãnh đạo của Lê Lợi đi đến thắng lợi trọn vẹn. Sau sự kiện Hồ Quý Ly bị tóm gọn ở Thiên Cầm, Hồ Tiết Tăng đã đổi thành họ Lê, từ Kỳ La chuyển đến sống ở vùng đá bạc Kẻ Gỗ làm nghề trồng chè và nuôi bò trên núi. Khi đã 60 tuổi, vợ chồng ông vẫn chưa xuất hiện con để nối dõi tông đường. Chuyện kể rằng lúc bấy giờ xuất hiện 5 người Tàu(Trung Quốc) đến tá túc tận nơi ông bà trong vòng hai năm, được sự trợ giúp của ông bà, năm người họ trước lúc ra về đã yểm bùa, chọn lengthy mạch để mái ấm gia đình ông bà phát về đường con cháu. Về sau, cụ Hồ Tiết Tăng sinh được 3 người con, trong đó xuất hiện Lê Am là đàn ông thứ 2.
Thời bấy giờ, Lê Lợi dấy quân khởi nghĩa ở vùng Lam Sơn – Thanh Hóa. Khi tiến quân vào TP Hà Tĩnh, một cánh quân Lam Sơn tiến lên vùng Đỗ Gia (Hương Sơn). Một ngày hè, xuất hiện một vị quan cưỡi ngựa trắng, dẫn một nhóm quân Lam Sơn ghé lại vùng đá bạc gặp cụ Hồ Tiết Tăng hỏi chuyện lập căn cứ đánh giặc cứu nước. Cụ Hồ Tiết Tăng vốn thông thuộc địa dư vùng này, nên đã hướng dẫn đường, giúp nghĩa quân trấn áp được phía tiến công của địch, tạo căn cứ địa vững chãi ở đây, đưa cuộc kháng chiến chống quân Minh đến thắng lợi trọn vẹn.
Nhà bái đường
Sau khi nước nhà thái bình, vua Lê đã xét công lao của cụ Hồ Tiết Tăng, ban thưởng tiền bạc và cho ba người con của cụ ra Thăng Long ăn học.
Lê Am vốn là một người thông thái, được ứng dụng làm hoạn quan ở trong cung. Nhờ xuất hiện công lao và đức độ, ông được nhà vua ban thưởng chọn đất an táng lúc còn sống. Lê Am đã chọn doi đất cao gần sông Ngàn Mọ – dòng sông mạch nguồn đã bồi đắp cho cuộc sống thường ngày dân làng Mỹ Duệ và là nơi dòng họ Hồ mai danh ẩn tích đổi thành họ Lê, nơi đã sinh thành, nuôi dưỡng ông khôn lớn.
Sau khi mất, Lê Am được nhà vua sắc phong là “Thần tổ tiền đô Thái giám kiêm tam giáo huyền quan, bản hữu Lê tướng công triên cơ thận đức hiển ứng đại vương, trước gia tặng Đoan túc tôn thần” và phong cho ông là Phúc thần đương cảnh thành hoàng làng Phương Cai.
Tháp Cẩm Duệ nằm trên một dòi đất cao thoáng đãng, xung xung quanh là xóm làng trù mật, yên bình.Kiến trúc di tích cổ kính hòa nhập cùng vớ iphong cảnh tự nhiên của những rặng tre làng uốn cong, tán bàng cổ thụ luôn tràn trề tiếng chim hót, tạo thành một phong cảnh vừa trang nghiêm, vừa thân mật.
Tháp nằm ở vị trí vị trí trung tâm trong toàn thể mạng lưới hệ thống các công trình xây dựng của di tích.Điểm quan trọng đặc biệt là toàn cảnh ngôi tháp được tạo ghép bằng những phiến đá màu gan gà, các phiến đá được ghép phẳng, vuông thành sắc cạnh, khi ghép vào nhau kết liền không tồn tại vữa lót kết dính. Chính Đặc điểm này làm cho khách nước ngoài khi ngắm nhìn xuất hiện cảm xúc như một kim tự tháp thu nhỏ. Các vòm cửa và mái cong, vòm chóp, đỉnh tháp cũng rất được chế tác tạo bằng đá điêu khắc khối, tạo thành một khối kết dính rất thích mắt.
Am tháp
Tháp được cấu trúc bình đồ vuông, không kể bệ tháp, chân tháp và phản đỉnh tháp thì ngôi tháp xuất hiện 3 tầng. Tầng thứ nhất bên trong bài trí bát hương và làm nơi đặt lễ vật dâng cúng. Tầng thứ hai còn lưu lại 5 chữ Hán cổ trên nền hình tròn trụ nổi “Thiên cơ thân đức tạo” (người đức độ, cần mẫn tạo dựng nền tảng). Tầng thứ ba bên trong đặt hai pho tượng đúc bằng đá điêu khắc, bên phía ngoài xuất hiện ba chữ Hán đắp nổi “tinh nhật nguyệt” với ý nghĩa mệnh danh tấm lòng sáng như nhật nguyệt của người xưa.
Tại Tháp hiện còn lưu lại 2 pho tượng Phật cổ. Qua vật liệu, phong thái tạc tượng rất có thể bước đầu tiên nhận thấy đó là hai pho tượng cùng niên đại thời Nguyễn.
Tháp Am là một di tích kiến trúc thẩm mỹ và nghệ thuật khác biệt, tinh xảo, ở trong một vùng khuôn viên đẹp, hài hòa và hợp lý là một một ưu điểm rất có thể giúp tăng trưởng về phượt. Đó cũng là một địa điểm tâm linh để nhân dân tưởng nhớ đến Lê Am – thành hoàng làng Phương Cai, người dân có nhiều công lao trong sự nghiệp xây dựng, tăng trưởng nước nhà.
Nguyễn Minh Đức
