Ngoài phong cảnh, bản Sông Moóc (xã Đồng Văn, huyện Bình Liêu) còn thú vị khách nước ngoài bởi những nếp nhà trình tường của đồng bào Dao nằm giữa ruộng bậc thang
Bà con ngồi thêu trang phục truyền thống lịch sử trước cửa nhà là thương hiệu thường thấy khi khách nước ngoài ghé thăm nếp nhà đất của người Dao ở Sông Moóc.
Chắc hẳn quá nhiều khách nước ngoài tới Bình Liêu rất yêu thích thú khi được tham quan ngôi nhà đất, mái ngói âm khí và dương khí ngả màu rêu của đồng bào Dao nằm giữa thửa ruộng bậc thang tầng lớp, đẹp như một bức tranh. Giữa trưa hè nắng gắt, nhiệt độ ngoài trời hoàn toàn có thể hơn 40 độ nhưng đi vào ngôi nhà, các bạn sẽ cảm thấy mát rượi.
Nhà trình tường gắn với cuộc sống đời thường của người Dao, được xây hình thành từ sự sáng tạo của bà con với những điểm sáng tương thích với điều kiện kèm theo tự nhiên. Thiên nhiên môi trường sống ở trên các sườn núi cao, nhiệt độ lạnh khắc nghiệt tác động thâm thúy đến kiến trúc, phương pháp xây nhà ở. Vậy nên, ngôi nhà trình tường của đồng bào Dao thường được làm bằng đất, lợp ngói âm khí và dương khí với ưu điểm vừa giữ ấm về mùa đông, thoáng đãng trong mùa hè vừa thuận tiện cho sinh hoạt, chống được kẻ tà đạo, thú dữ.
Xung quanh vị trí xây nhà ở phải là nơi cao ráo, khuất gió, gần nương và nguồn nước để tiện cho sinh hoạt, sản xuất. Kỹ thuật xây dựng nhà trình tường cũng thể hiện được sự thông minh tài tình của người Dao.
Nhà trình tường làm từ chính những vật tư sẵn xuất hiện ở môi trường tự nhiên sống xung vòng quanh. Ngoài phần móng vững chãi kè bằng đá tạc và đất hoàn toàn có thể nhô cao hơn nữa mặt sân, người Dao xuất hiện kỹ thuật làm tường nhà khá cẩn trọng, cầu kỳ.
Anh Tô Đình Hiệu, Phó Giám đốc Trung tâm Truyền thông – Văn hoá huyện, người tâm điểm nghiên cứu và phân tích về nhà trình tường, nói rằng: Để tường nhà chắc phải làm chiếc khuôn được làm bằng gỗ rồi cào đất đã sàng vào khuôn gỗ ván, cầm chày gỗ thay nhau giã đến khi đất kết dính với nhau, tháo khuôn ra không rơi là được. Hết tầng thứ nhất, lại tháo khuôn gỗ làm tầng thứ 2, mỗi lượt tầng ván khuôn cao 50-70cm. Đất giã và nện càng nhuyễn và chặt thì sau này tường sẽ không biến thành nứt. Tường đất của ngôi nhà thường cao 5-6 lượt tầng ván khuôn, riêng biệt xuất hiện mái ấm gia đình làm cao 7- 8 tầng khuôn, tường dày từ 50-60 cm.
Ngoài đặc trưng mát, tường trình đất rất bền chắc. Sở dĩ vậy, bởi đất làm tường được chọn rất kỹ là đất sét, đất cao lanh hay đất thịt ở ruộng được lọc hết các tạp chất. Để thêm phần vững chãi, phần trọng tâm và 4 ngóc ngách nhà cửa thường được gánh bằng các cột gỗ. Vách, tường nhà làm bằng đất, thêm xương, cốt là các cây gỗ nhỏ, hoặc tre được ngâm nước kỹ.
Mái nhà trình tường được lợp bằng ngói âm khí và dương khí theo kết cấu sấp – ngửa xen kẽ. Kết cấu này giúp hấp thụ nhiệt rất tốt, mát vào mùa hè, ấm vào mùa đông. Đa số các ngôi nhà trình tường người Dao đều theo một kiểu, kết cấu, to nhỏ tuỳ điều kiện kèm theo. Ngoài ra, cũng luôn có một loại nhà trình tường xây bằng gạch, riêng biệt xây bằng đá tạc, tuy vậy tốn kém hơn. Tuổi thọ ở trong nhà trình tường hoàn toàn có thể đạt 30-50 năm.
Nhà của người Dao Thanh Phán được xây dựng theo một chỉnh thể công cộng gồm xuất hiện ba gian. Nơi sinh hoạt mái ấm gia đình thường được sắp đặt ở giữa, hai bên là các gian ngủ. Thóc sẽ tiến hành để trung tâm riêng hoặc để tại tầng lửng, đựng trong số bồ rất rộng đan bằng tre.
“Do điều kiện, gần đây những ngôi nhà kiểu này đang bị mai một và mất đi khá nhiều. Chính vì thế, huyện Bình Liêu đang tính toán lưu giữ những giá trị văn hoá đặc trưng đó để bảo tồn và phát triển du lịch. Theo đó, sẽ có những bản văn hoá tập trung các khu vực có cảnh quan, điều kiện văn hoá đặc trưng. Sông Moóc là một nơi có điều kiện tốt, để xây dựng bản văn hoá Dao vừa để giáo dục truyền thống vừa để thu hút du khách tới tham quan” – ông Vi Ngọc Nhất, Phó Phòng Văn hoá Thông tin huyện nói rằng.
Một điểm thuận tiện là tỷ lệ nhà trình tường ở Sông Moóc cao, trên 60% là nhà trình tường. Hiện các ngôi nhà trình tường cũng là khu vực được nhiều khách tâm điểm tham quan mỗi lúc tới đây.
Hà Phong
